भारतात ८,००० शाळांमध्ये एकही विद्यार्थी नाही, तरी २०,००० शिक्षक कामावर

भारतात सुमारे ८,००० शाळांमध्ये एकही विद्यार्थी नाही. शिक्षण मंत्रालयीन आकडेवारीनुसार या शाळांमध्ये २०,८१७ शिक्षक कार्यरत असून पश्चिम बंगालमध्ये सर्वाधिक निष्क्रिय शाळा आहेत.

शिक्षण क्षेत्रात धक्कादायक उघड: हजारो शाळा विद्यार्थीविना चालू

शिक्षण क्षेत्रातील आकडेवारीने एक गंभीर प्रश्न पुन्हा पुढे आणला आहे—देशात सध्या सुमारे ८,००० शाळा अशा आहेत ज्यात एकही विद्यार्थी नाही, परंतु त्यात २०,८१७ शिक्षक कार्यरत आहेत. शिक्षण मंत्रालयाच्या २०२४–२५ च्या आकडेवारीनुसार ही परिस्थिती मागील वर्षाच्या तुलनेत थोडी सुधारली असली तरी चिंतेची बाब तशीच आहे.

पश्चिम बंगाल आणि तेलंगणामध्ये सर्वाधिक निष्क्रिय शाळा

या अहवालात पश्चिम बंगाल या राज्यात सर्वाधिक ३,८१२ निष्क्रिय शाळा आणि जवळपास १७,९६५ शिक्षक कार्यरत असल्याचे दिसते. दुस-या क्रमांकावर तेलंगणा असून त्या राज्यात २,२४५ शाळा निष्क्रिय आहेत आणि त्यात १,०१६ शिक्षक कार्यरत आहेत. मध्यप्रदेशात ४६३ अशा शाळा असून त्यात २२३ शिक्षक कार्यरत आहेत.

काही राज्यांमध्ये पूर्ण शून्य शाळा

हरियाणा, महाराष्ट्र, गोवा, असम, हिमाचल प्रदेश, छत्तीसगड, नागालँड, सिक्कीम आणि त्रिपुरामध्ये अशा शाळांची नोंद नाही. केंद्रशासित प्रदेशांमध्ये म्हणजेच पुडुचेरी, लक्षद्वीप, दमन-दीव, अंडमान-निकोबार, दादरा-नागर हवेली आणि चंदीगडमध्ये देखील सर्व शाळांमध्ये विद्यार्थी आहेत.

शिक्षण मंत्रालयाचे मत

शिक्षण मंत्रालयाच्या अधिका-यांनी स्पष्ट केले की, शाळा शिक्षण हा राज्य विषय आहे आणि राज्य सरकारना या समस्येकडे गांभीर्याने पाहण्यास सांगितले आहे. काही राज्यांनी शाळांच्या विलिनीकरणाची पद्धत अवलंबून पायाभूत सुविधा आणि कर्मचाऱ्यांचा अधिक योग्य वापर करण्याचा प्रयत्न सुरू केला आहे.

एक शिक्षक असलेल्या शाळांचे प्रमाण

देशभरात सुमारे १ लाखाहून अधिक शाळा अशा आहेत जिथे केवळ एकच शिक्षक आहे. या शाळांमध्ये सुमारे ३३ लाख विद्यार्थी शिकत आहेत. आंध्रप्रदेशमध्ये सर्वाधिक अशा शाळा असून त्यानंतर उत्तर प्रदेश, झारखंड, महाराष्ट्र आणि कर्नाटक यांचा क्रम लागतो. मात्र विद्यार्थ्यांच्या संख्येनुसार उत्तर प्रदेश पहिल्या क्रमांकावर आहे.

शिक्षण व्यवस्थेच्या कार्यक्षमतेवर प्रश्न

या आकडेवारीने भारतातील शिक्षण व्यवस्थेतील असमानता आणि संसाधनांचा वापर यावर गंभीर प्रश्न उपस्थित केला आहे. अनेक शाळा शिक्षक आणि इमारती असतानाही विद्यार्थ्यांविना निष्क्रिय आहेत, तर दुसरीकडे काही शाळा अजूनही शिक्षकअभावी संघर्ष करत आहेत.

उपाय योजनांची गरज

तज्ज्ञांच्या मते, राज्य सरकारांनी गावोगाव विद्यार्थ्यांचे पुनर्वसन, शाळांचे एकत्रीकरण, पायाभूत सुविधा सुधारणा आणि डिजिटल शिक्षणाचा अवलंब या मार्गांनी ही समस्या कमी करता येईल.

(FAQs)

1. भारतात किती शाळांमध्ये सध्या शून्य प्रवेश नोंदवला गेला आहे?
   • सुमारे ७,९९३ शाळांमध्ये २०२४–२५ मध्ये एकही विद्यार्थी नाही.
2. कोणत्या राज्यात सर्वाधिक शाळा निष्क्रिय आहेत?
   • पश्चिम बंगालमध्ये सर्वाधिक ३,८१२ शाळा निष्क्रिय आहेत.
3. या शाळांमध्ये किती शिक्षक कार्यरत आहेत?
   • एकूण २०,८१७ शिक्षक असे निष्क्रिय शाळांमध्ये काम करत आहेत.
4. कोणत्या राज्यांमध्ये अशा शाळा नाहीत?
   • महाराष्ट्र, हरियाणा, गोवा, आणि हिमाचल प्रदेशसह ९ राज्यांमध्ये शून्य अशा शाळा नाहीत.
5. सरकार काय पावले उचलत आहे?
   • काही राज्ये शाळांचे विलिनीकरण करत असून शिक्षण मंत्रालयाने कार्यक्षमतेसाठी उपाय सुचवले आहेत.