गुरुपुरब २०२५ साठी भारतातील प्रमुख गुरुद्वारांची संपूर्ण माहिती. जाणून घ्या गुरू नानक जयंती साजरी करण्यासाठी कोणती गुरुद्वारे भेट द्यावी, त्यांचे ऐतिहासिक महत्व आणि आध्यात्मिक महत्व.
गुरुपुरब २०२५: गुरू नानक जयंती साजरी करण्यासाठी भारतातील प्रमुख गुरुद्वारे
गुरुपुरब, ज्याला गुरू नानक जयंती किंवा गुरू नानक देवांचा प्रकाश परब म्हणून ओळखले जाते, तो सिख धर्मातील सर्वात महत्वाचा सण आहे. हा दिवस सिख धर्माचे संस्थापक गुरू नानक देव यांच्या जन्मदिवसानिमित्त साजरा केला जातो. २०२५ मध्ये हा सण नोव्हेंबर ५ रोजी साजरा केला जाईल. भारतातील अनेक गुरुद्वारांमध्ये हा उत्सव अतिशय भक्तिभावाने साजरा केला जातो.
गुरुपुरब २०२५ ची तारीख आणि महत्व
- तारीख: ५ नोव्हेंबर २०२५ (बुधवार)
- हिंदू तिथी: कार्तिक महिन्याची पौर्णिमा
- उत्सव कालावधी: ३ दिवस (४ ते ६ नोव्हेंबर)
- मुख्य दिवस: ५ नोव्हेंबर २०२५
गुरुपुरब हा केवळ एक धार्मिक सण नसून तो मानवतेचा, समानतेचा आणि भाईचार्याचा संदेश देणारा दिवस आहे. गुरू नानक देव यांनी दिलेला ‘इक ओंकार’ (एक ईश्वर) आणि ‘नाम जपो, किरत करो, वंड छको’ (नामस्मरण करा, मेहनत करा, सामायिक करा) यांचा संदेश संपूर्ण मानवजातीसाठी प्रासंगिक आहे.
गुरुपुरब साजरा करण्यासाठी भारतातील प्रमुख गुरुद्वारे
१. श्री हरिमंदिर साहिब (स्वर्ण मंदिर), अमृतसर
श्री हरिमंदिर साहिब, ज्याला स्वर्ण मंदिर म्हणून ओळखले जाते, ते सिख धर्मातील सर्वात पवित्र तीर्थक्षेत्र आहे.
ऐतिहासिक महत्व:
- इ.स. १५८१ मध्ये बांधणी सुरू
- चौथे गुरू राम दास यांनी सुरुवात
- पाचवे गुरू अर्जन देव यांनी पूर्ण
- सोनेरी कळस महाराजा रणजित सिंग यांनी जोडला
गुरुपुरब उत्सव:
- अखंड पाठ (४८ तास गुरू ग्रंथ साहिब वाचन)
- नगर कीर्तन (शोभायात्रा)
- लंगर सेवा (२४ तास अन्नसेवा)
- विशेष आरती आणि प्रार्थना
प्रवास माहिती:
- ठिकाण: अमृतसर, पंजाब
- जवळचे विमानतळ: श्री गुरू राम दास जी आंतरराष्ट्रीय विमानतळ
- रेल्वे: अमृतसर रेल्वे स्थानक
- सोयी: ५००० लोकांसाठी लंगर, निवास व्यवस्था
२. तख्त श्री हरिमंदिर साहिब (पटणा साहिब), पटणा
पटणा साहिब हे गुरू नानक देव यांच्या जन्मस्थळी जवळ असलेले एक महत्वाचे गुरुद्वारा आहे.
ऐतिहासिक महत्व:
- गुरू नानक देव यांचा पटण्याला आगमन
- गुरू गोबिंद सिंग यांचा जन्मस्थान
- पहिले गुरू ते दहावे गुरू पर्यंत संबंध
गुरुपुरब उत्सव:
- गुरू ग्रंथ साहिब विशेष पाठ
- कीर्तन आणि भजन
- लंगर सेवा
- ऐतिहासिक प्रदर्शन
प्रवास माहिती:
- ठिकाण: पटणा, बिहार
- जवळचे विमानतळ: जयप्रकाश नारायण आंतरराष्ट्रीय विमानतळ
- रेल्वे: पटणा जंक्शन
- विशेष: गुरू गोबिंद सिंग संग्रहालय
३. गुरुद्वारा बंगला साहिब, नवी दिल्ली
दिल्लीतील सर्वात प्रसिद्ध गुरुद्वारा असलेले बंगला साहिब हे एक महत्वाचे आध्यात्मिक केंद्र आहे.
ऐतिहासिक महत्व:
- आठवे गुरू हर किशन यांचा निवास
- संकटकाळात लोकसेवा
- सरकारी इमारतीचे गुरुद्वारामध्ये रूपांतर
गुरुपुरब उत्सव:
- विशेष प्रार्थना सभा
- कीर्तन दिवस
- मोठ्या प्रमाणावर लंगर
- रात्रीची आरती
प्रवास माहिती:
- ठिकाण: कनॉट प्लेस, नवी दिल्ली
- मेट्रो: राजीव चौक मेट्रो स्टेशन
- सोयी: १०,००० लोकांसाठी लंगर
- विशेष: सरोवर आणि संग्रहालय
४. गुरुद्वारा शीशगंज साहिब, दिल्ली
शीशगंज साहिब हे नववे गुरू तेग बहादूर यांच्या बलिदानाशी संबंधित आहे.
ऐतिहासिक महत्व:
- गुरू तेग बहादूर यांचे शिरच्छेद
- औरंगजेबाच्या आदेशाविरुद्ध धैर्य
- धर्मस्वातंत्र्यासाठी बलिदान
गुरुपुरब उत्सव:
- अखंड पाठ
- कीर्तन आणि भजन
- ऐतिहासिक कथा वाचन
- विशेष लंगर
प्रवास माहिती:
- ठिकाण: चांदनी चौक, दिल्ली
- मेट्रो: चांदनी चौक मेट्रो स्टेशन
- ऐतिहासिक महत्व: शहीदी स्थल
- विशेष: गुरू तेग बहादूर संग्रहालय
५. गुरुद्वारा मजनू का टिला, दिल्ली
हा गुरुद्वारा गुरू नानक देव यांच्या दिल्ली प्रवासाशी संबंधित आहे.
ऐतिहासिक महत्व:
- गुरू नानक देव यांचा दिल्ली प्रवास
- मजनू नावाच्या संताशी संवाद
- यमुना नदीकिनारी वास्तव्य
गुरुपुरब उत्सव:
- विशेष कीर्तन
- गुरू नानक देवांच्या शिकवणुकीवर व्याख्यान
- लंगर सेवा
- प्रार्थना सभा
प्रवास माहिती:
- ठिकाण: यमुना किनारा, दिल्ली
- मेट्रो: विश्वविद्यालय मेट्रो स्टेशन
- विशेष: शांत वातावरण
- सोयी: नदीकिनारी स्थान
६. गुरुद्वारा नानकमठ, उत्तराखंड
उत्तराखंडमधील हे गुरुद्वारा गुरू नानक देव यांच्या हिमालय प्रवासाशी संबंधित आहे.
ऐतिहासिक महत्व:
- गुरू नानक देव यांचा हिमालय प्रवास
- स्थानिक संतांशी संवाद
- नैसर्गिक स्थानावर वास्तव्य
गुरुपुरब उत्सव:
- पर्वतीय कीर्तन
- प्रकृती संदेश
- लंगर सेवा
- आध्यात्मिक चर्चा
प्रवास माहिती:
- ठिकाण: चंपावत, उत्तराखंड
- जवळचे शहर: टनकपूर
- विशेष: हिमालय दृश्य
- सोयी: सीमित परंतु पुरेशा
७. गुरुद्वारा गुरू का लाहोर, महाराष्ट्र
महाराष्ट्रातील हे गुरुद्वारा गुरू नानक देव यांच्या दक्षिण भारत प्रवासाशी संबंधित आहे.
ऐतिहासिक महत्व:
- गुरू नानक देव यांचा महाराष्ट्र प्रवास
- स्थानिक संस्कृतीशी संवाद
- लोकसंपर्क आणि शिकवण
गुरुपुरब उत्सव:
- मराठी-पंजाबी मैत्री
- सांस्कृतिक कार्यक्रम
- लंगर सेवा
- कीर्तन आणि भजन
प्रवास माहिती:
- ठिकाण: नांदेड, महाराष्ट्र
- जवळचे विमानतळ: हैदराबाद विमानतळ
- रेल्वे: नांदेड रेल्वे स्थानक
- विशेष: संगमनेरी साड्यांचे प्रदर्शन
गुरुपुरब उत्सवाची वैशिष्ट्ये
गुरुपुरब साजरा करण्याच्या पद्धतीत खालील गोष्टी समाविष्ट आहेत:
१. अखंड पाठ:
गुरू ग्रंथ साहिबचे ४८ तास सातत्याने वाचन केले जाते.
२. नगर कीर्तन:
गुरू नानक देव यांच्या जीवनातील घटनांचे दर्शन घडवणाऱ्या शोभायात्रा काढल्या जातात.
३. लंगर:
सर्व धर्माच्या, जातीच्या लोकांसाठी मोफत अन्नसेवा केली जाते.
४. कीर्तन आणि भजन:
धार्मिक गीते आणि प्रार्थना सामूहिकपणे केल्या जातात.
५. गतका प्रदर्शन:
पारंपरिक सिख मार्शल आर्टचे प्रदर्शन केले जाते.
गुरुद्वारा भेटीचे नियम आणि सल्ले
गुरुद्वारा भेटीदरम्यान खालील गोष्टी लक्षात घ्याव्यात:
वेशभूषा:
- डोके झाकणे (स्कार्फ किंवा रुमाल)
- साधी आणि सभ्य वेशभूषा
- पायात मोजे किंवा चप्पल
वर्तन:
- गुरुद्वारामध्ये शांतता राखणे
- प्रार्थनेत सहभाग
- लंगर सेवेत मदत
- दान देणे (इच्छेनुसार)
सोयी:
- पायघडी काढून प्रवेश
- मोबाईल फोन सायलंट ठेवणे
- फोटोग्राफीवर निर्बंध
- सामूहिक प्रार्थनेचा आदर
आध्यात्मिक महत्व
गुरुपुरब उत्सवाला खालील आध्यात्मिक महत्व आहे:
१. गुरूचे संदेश:
गुरू नानक देव यांच्या शिकवणुकीचे स्मरण
- एक ईश्वर
- मानवता सेवा
- समानता
- सच्चाई
२. सामूहिक प्रार्थना:
एकत्रितपणे प्रार्थना करण्याची शक्ती
- आंतरिक शांती
- सामूहिक ऊर्जा
- आध्यात्मिक वातावरण
३. सेवा भावना:
लंगरद्वारे सेवेची संकल्पना
- निस्वार्थ सेवा
- समाज सेवा
- मानवता सेवा
गुरुपुरब २०२५ हा एक अत्यंत शुभ आणि आध्यात्मिक दिवस आहे. भारतातील विविध गुरुद्वारांमध्ये हा उत्सव अतिशय भक्तिभावाने साजरा केला जातो. प्रत्येक गुरुद्वाराचे स्वतःचे ऐतिहासिक आणि आध्यात्मिक महत्व आहे.
गुरू नानक देव यांच्या शिकवणुकीचा संदेश केवळ सिख समुदायापुरता मर्यादित नसून तो संपूर्ण मानवजातीसाठी प्रासंगिक आहे. ‘एक ओंकार’ ची संकल्पना, मानवतेची सेवा आणि समानतेचा संदेश हे सर्व मानवी मूल्यांचे आदर्श आहेत.
२०२५ च्या गुरुपुरब उत्सवासाठी यापैकी कोणतेही गुरुद्वारा भेट दिल्यास एक अविस्मरणीय आध्यात्मिक अनुभव मिळेल. प्रत्येक गुरुद्वारा भेट ही केवळ एक धार्मिक यात्रा नसून ती एक आध्यात्मिक सहल आहे.
FAQs
१. गुरुपुरबच्या दिवशी गुरुद्वारामध्ये कोणती विशेष प्रार्थना केली जाते?
गुरुपुरबच्या दिवशी गुरुद्वारामध्ये अखंड पाठ, जपजी साहिब, सुखमनी साहिब, आसा दी वार आणि आरती या विशेष प्रार्थना केल्या जातात. कीर्तन आणि भजन देखील केले जातात. मुख्य प्रार्थना गुरू ग्रंथ साहिबमधून वाचली जाते.
२. गुरुद्वारा भेटीदरम्यान लंगर सेवेत सहभागी कसे व्हावे?
लंगर सेवेत सहभागी होण्यासाठी आपण स्वेच्छेने मदत करू शकता. अन्न तयार करणे, वाटणे, भांडी स्वच्छ करणे, सेवा करणे अशा विविध कामांमध्ये आपण सहभागी होऊ शकता. कोणत्याही प्रकारची सेवा स्वीकारली जाते. लंगर सेवा ही निस्वार्थ सेवेची संकल्पना आहे.
३. गुरुपुरबच्या दिवशी गुरुद्वारामध्ये दान देणे आवश्यक आहे का?
दान देणे हे स्वेच्छेचे आहे, सक्तीचे नाही. गुरुद्वारामध्ये दान देऊ इच्छिणाऱ्या भक्तांसाठी दानपेटी उपलब्ध असतात. दान केलेली रक्कम लंगर सेवा, गुरुद्वारा देखभाल आणि इतर सामाजिक कार्यांसाठी वापरली जाते. दान हे इच्छेनुसार आणि शक्यतेनुसार द्यावे.
४. गुरुद्वारा भेटीदरम्यान फोटो काढण्यास परवानगी आहे का?
बहुतेक गुरुद्वारांमध्ये प्रार्थना कक्षामध्ये फोटो काढण्यास मनाई आहे. बाहेरच्या भागात फोटो काढण्यास परवानगी असू शकते. फोटो काढण्यापूर्वी गुरुद्वारा प्रशासनाकडून परवानगी घेणे आवश्यक आहे. प्रार्थना दरम्यान फोटो काढणे अनादरणीय मानले जाते.
५. गुरुपुरबच्या दिवशी गुरुद्वारामध्ये बसण्यासाठी विशिष्ट व्यवस्था आहे का?
गुरुद्वारामध्ये पुरुष आणि स्त्रिया यांसाठी वेगळी बसण्याची व्यवस्था नसते. सर्व भक्त एकत्र बसू शकतात. पण काही गुरुद्वारांमध्ये पारंपरिक पद्धतीने पुरुष आणि स्त्रिया वेगळे बसतात. स्थानिक परंपरेचे पालन करावे. बसताना पाय पुढे करून बसणे टाळावे.
Leave a comment