दही भात का खावा? जाणून घ्या या साध्या जेवणाचे महत्त्व

दही भात बनवण्याची योग्य पद्धत जाणून घ्या. उन्हाळ्यासाठी परफेक्ट असलेल्या या डिशचे आरोग्य लाभ काय आहेत? ते पचनासाठी चांगले का आहे? सविस्तर माहिती मराठीतून वाचा.

दही भात: उन्हाळ्याची थंडागार, पौष्टिक आणि सुपाच्य डिश

उन्हाळ्याची तीव्र उष्णता, चिकाटीने चालणारे घाम आणि शरीरातील पाण्याचे प्रमाण कमी होणे… अशा वेळी जेवणाची कल्पना देखील जड वाटू लागते. अशा प्रसंगी एकच गोष्ट मनाला आणि शरीराला थंडावा देते, ती म्हणजे दही भात. ही एक अशी डिश आहे, जी केवळ चवीला आवडते असे नाही, तर ती शरीराला आवश्यक असलेली ऊर्जा आणि थंडावा देते. दही भात, ज्याला दक्षिण भारतात ‘मोसराना’ किंवा ‘दधि अन्न’ म्हणतात, तो केवळ एक पदार्थ नसून तो एक उपचार आहे.

ही डिश इतकी साधी आहे, की ती बनवायला फक्त पाच मिनिटे लागतात, पण त्यातील गुण इतके आहेत, की ते पाच पुस्तकांत भरून जाईल. आज या लेखातून आपण दही भात बनवण्याच्या पद्धतीपासून ते त्याच्या आश्चर्यकारक आरोग्य लाभांपर्यंत सर्व काही जाणून घेणार आहोत.

दही भात म्हणजे नक्की काय?

सोप्या भाषेत सांगायचे झाले तर, दही भात म्हणजे शिजवलेला भात, फेटलेले दही आणि एक साधी फोडणी यांचे मिश्रण आहे. पण हे मिश्रण केवळ भात आणि दही यांचे नसून, आरोग्य आणि चवीचे मिश्रण आहे. दही भात हे दक्षिण भारतातील जेवणाचा अटळ भाग आहे, जिथे ते प्रत्येक जेवणाच्या शेवटी थंड डिश म्हणून खाल्ले जाते. महाराष्ट्रातही उन्हाळ्यात दही भाताचा खूप प्रचार आहे.

दही भाताचे सांस्कृतिक आणि सामाजिक महत्त्व

दही भात हा केवळ एक पदार्थ नसून, तो भारतीय संस्कृतीत खोलवर रुजलेला आहे.

• दक्षिण भारतातील स्थान: तामिळनाडू, कर्नाटक, आंध्र प्रदेश आणि केरळमध्ये दही भाताला ‘शांततेचे जेवण’ मानले जाते. ते जेवणाचा शेवट एका शांत आणि थंड चवने करते.
• शुभ कार्यातील स्थान: बऱ्याच ठिकाणी, नवीन कामाला सुरुवात करताना किंवा शुभ कार्यास निघताना दही भात खाल्ला जातो. याला ‘शुभ’ मानले जाते.
• आजारपणातील आहार: वरण भाताप्रमाणेच, दही भात हा देखील आजारपणातील एक उत्तम आहार आहे. तो पचनास हलका असतो आणि शरीराला ऊर्जा देतो.

दही भात बनवण्यासाठी लागणारी सामग्री

दही भात बनवणे खूप सोपे आहे. यासाठी फार कमी सामग्री लागते.

मुख्य सामग्री:

• शिजवलेला भात – २ वाटी (थंड झालेला)
• फेटलेले दही – १ वाटी
• दूध किंवा पाणी – भात पातळ करण्यासाठी (पाहिजे असल्यास)

फोडणी साठी:

• तूप किंवा तेल – १ चमचा
• राई – १/२ चमचा
• जिरे – १/२ चमचा
• हिंग – १ चिमूट
• कोथिंबीरचे देठ – १-२ (वैकल्पिक)
• हिरवी मिरची – १-२ (बारीक चिरलेली)
• कढीपत्ता – ८-१० पाने
• लाल मिरची – १ (फोडून) (वैकल्पिक)

इतर (वैकल्पिक):

• कच्चा काकडी – बारीक चिरलेली (१/४ वाटी)
• द्राक्ष – बारीक चिरलेले (२ चमचे)
• आले – बारीक चिरलेले (१ चिमूट)

दही भात बनवण्याची पद्धत

दही भात बनवण्याची पद्धत खूप सोपी आहे. फक्त काही गोष्टी लक्षात ठेवल्यास परफेक्ट दही भात बनवता येतो.

पायरी १: भात आणि दही तयार करणे

• सर्वप्रथम भात शिजवून घ्या आणि त्याला पूर्ण थंड होऊ द्या. गरम भातात दही टाकू नका, कारण दही आंबू शकते.
• एका मोठ्या वाटीमध्ये दही घ्या आणि त्यात थोडे दूध किंवा पाणी घालून चांगले फेटून घ्या. जर तुम्हाला पातळ दही भात आवडत असेल, तर जास्त दूध किंवा पाणी घाला.

पायरी २: भात आणि दही मिसळणे

• थंड झालेल्या भातामध्ये फेटलेले दही घाला.
• आवश्यक तितके मीठ घाला.
• आता हाताने किंवा चमच्याने भात आणि दही चांगले मिसळून घ्या. भाताचे गोळे उरू नयेत याची खात्री करा.
• जर तुम्ही काकडी, द्राक्ष किंवा आले वापरत असाल, तर ते आता या मिश्रणात घाला.

पायरी ३: फोडणी तयार करणे

• एका लहान कढईमध्ये तेल किंवा तूप गरम करा.
• तेल गरम झाल्यावर त्यात राई टाका.
• राई फुटू लागली की, जिरे, हिंग, कोथिंबीरचे देठ, हिरवी मिरची आणि कढीपत्ता टाका.
• लाल मिरची वापरत असाल, तर ती देखील आता टाका.
• सर्व मसाले परतल्यानंतर ही फोडणी तयार झालेल्या दही भातावर ओतीं.
• झाकण ठेवून ५ मिनिटे उठू द्या, जेणेकरून फोडणीचा सुगंध दही भातामध्ये मुरेल.

पायरी ४: सजावट आणि सर्व करणे

• दही भात वरून कोथिंबीर आणि द्राक्षांनी गार्निश करा.
• दही भात ताजा ताजा सर्व करा. तो फ्रिजमध्ये ठेवून थंड देखील सर्व करू शकता.

दही भात बनवताना घ्यावयाच्या काळज्या

• नेहमी थंड भात वापरा. गरम भातामुळे दही आंबू शकते.
• दही नेहमी फेटून घ्यावे, जेणेकरून त्यात गठ्ठे राहणार नाहीत.
• फोडणी दही भातावर ओतल्यानंतर ती लगेच मिसळू नका. थोडा वेळ द्या, जेणेकरून सुगंध मुरेल.
• दही भाताला जास्त वेळ उघडा ठेवू नका. तो लवकर बनवा आणि लवकर खा.

दही भाताचे आरोग्य लाभ

दही भात केवळ चवदार नसतो, तर तो आरोग्यासाठीही खूप फायदेशीर आहे. हा एक ‘सुपरफूड’ आहे.

• प्रोबायोटिक्सचा स्रोत: दहीमध्ये चांगले जीवाणू (प्रोबायोटिक्स) असतात, जे आतड्यांसाठी फायदेशीर असतात. हे पचन सुधारते, रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवते आणि पोटासंबंधी तक्रारी कमी करते.
• शरीराला थंडावा: दही भात खाल्याने शरीराचे तापमान कमी होते, जे उन्हाळ्यासाठी अतिशय महत्त्वाचे आहे.
• पौष्टिकता: दही हा प्रथिने (Protein), कॅल्शियम, विटॅमिन B-12 आणि रिबोफ्लेविनचा उत्तम स्रोत आहे. तांदूळामध्ये कर्बोदकांमधले (Carbohydrates) असतात, जे शरीराला ऊर्जा पुरवतात.
• पचनास सोपा: दही भात हलका आणि सुपाच्य असल्याने तो पचनसंस्थेवर ताण पडू देत नाही. त्यामुळे तो आजारपणात किंवा पचनाच्या तक्रारी असताना खाण्यासाठी योग्य आहे.
• हायड्रेशन: दही आणि भातामध्ये पाण्याचे प्रमाण जास्त असते, ज्यामुळे शरीर हायड्रेटेड राहते.

दही भात कोणत्या गोष्टीबरोबर खावा?

दही भात हा स्वतःच एक संपूर्ण जेवण आहे. पण तुम्ही त्यासोबत खालील गोष्टी खाऊ शकता:

• मोठी चवदार चटणी: लसणाची चटणी किंवा कोथिंबीर वालची चटणी.
• आवळेचे लोणचे: आवळेचे लोणचे दही भातासोबत छान जाते.
• पापड: कुरकुरीत पापड.
• भाजी: भेंडीची भाजी किंवा दुसरी कोणतीही कोरडी भाजी.

दही भात हा केवळ एक पदार्थ नसून, तो एक आशियास आहे. उन्हाळ्याच्या तापात, थकव्यानंतर किंवा फक्त एक साधे आणि पौष्टिक जेवण हवे असले, तेव्हा दही भात हा सर्वोत्तम पर्याय आहे. तो बनवायला सोपा, खायला स्वस्त आणि आरोग्यासाठी फायदेशीर आहे. तर, हा उन्हाळा, दही भाताचा आस्वाद घ्या आणि आरोग्यदायी राहा. कारण, काही वेळा सर्वात साध्या गोष्टीतच सर्वात मोठे आरोग्य दडलेले असते.

---

(FAQs)

१. दही भात आणि मोसराना यात काय फरक आहे?
दही भात आणि मोसराना हे मुळात एकच आहेत. ‘मोसराना’ हे दही भाताचे तामिळ भाषेतील नाव आहे. दक्षिण भारतात याला मोसराना म्हणतात, तर उत्तर भारतात याला दही भात म्हणतात. पद्धत जवळपणे सारखीच असते.

२. दही भात आंबू नये म्हणून काय करावे?
दही भात आंबू नये म्हणून खालील गोष्टी करा:

• नेहमी थंड भात वापरा.
• दही भात तयार झाल्यावर लगेच फ्रिजमध्ये ठेवा.
• जास्त वेळ उघड्या जागी ठेवू नका.
• ताजे दही वापरा.

३. उपवासाचा दही भात कसा बनवतात?
उपवासाचा दही भात बनवण्यासाठी सामान्य तांदूळ ऐवजी साबुदाणा वापरला जातो. साबुदाणा शिजवून घ्या, थंड करून घ्या आणि नंतर त्यात फेटलेले दही, मीठ आणि फोडणी घाला. उपवासाच्या नियमांनुसार मसाले वापरावेत लागतील.

४. दही भात खाल्याने थंडावा का वाटतो?
दहीमध्ये थंड करण्याचा गुणधर्म असतो. आयुर्वेदानुसार, दही शरीरातील उष्णता कमी करते. त्यामुळे दही भात खाल्याने शरीराला आंतरिक थंडावा मिळतो आणि उन्हाळ्याचा त्रास कमी होतो.

५. दही भाताला चव कशी वाढवावी?
दही भाताला चव वाढवण्यासाठी तुम्ही खालील गोष्टी करू शकता:

• फोडणीमध्ये चिंच आणि काही दाणेदार मेथीदाणे टाका.
• दही भातात बारीक चिरलेले कढाई शेंगदाणे मिसळा.
• द्राक्ष, अननसाचे लहान तुकडे किंवा दाडम किस मिसळा.