मलात रक्त येण्याची ५ मुख्य कारणे: कोणती लक्षणे गंभीर आहेत?

विष्ठेत रक्त येण्याची कारणे कोणती? फिशर, बवासीर, अल्सर, IBD किंवा कर्करोग यापैकी काहीही असू शकते. लक्षणे ओळखणे, उपचार आणि डॉक्टरांना कधी दाखवावे याची संपूर्ण माहिती.

विष्ठेत रक्त येणे: फिशर, बवासीर, अल्सर, IBD किंवा कर्करोग असू शकतात कारण

विष्ठेशी संबंधित कोणत्याही समस्येबद्दल बोलणे अवघड वाटू शकते, पण जेव्हा विष्ठेत रक्त दिसते तेव्हा ते एक अतिशय भीती दायक अनुभव असू शकतो. अनेक लोक घाबरतात, गोंधळून जातात किंवा लाजेने ही समस्या डॉक्टरांना सांगत नाहीत. पण हे लक्षात ठेवणे महत्त्वाचे आहे की विष्ठेत रक्त येणे ही एक लक्षणे आहे, स्वतःच एक आजार नाही. आणि त्यामागे फिशर किंवा बवासीर सारख्या सौम्य कारणापासून ते गंभीर आजारापर्यंत अनेक कारणे असू शकतात.

या लेखाचा उद्देश या संवेदनशील विषयावर माहितीपूर्ण आणि स्पष्ट मार्गदर्शन करणे आहे. आपण विष्ठेत रक्त येण्याची संभाव्य कारणे, प्रत्येकाची वैशिष्ट्ये, आणि योग्य वेळी वैद्यकीय सल्ला का घ्यावा याबद्दल जाणून घेणार आहोत.

विष्ठेत रक्त येणे: प्राथमिक माहिती

वैद्यकशास्त्रात याला रक्तस्रावी विष्ठा (Haematochezia) किंवा मलद्वारातून रक्तस्राव (Rectal Bleeding) म्हणतात. रक्ताचा रंग आणि स्वरूप हे सहसा रक्तस्राव कोठून होत आहे याबद्दल सूचना देऊ शकते.

• ताजे लाल रक्त: हे सहसा मलद्वाराजवळ किंवा मोठ्या आतड्याच्या खालच्या भागातील रक्तस्राव दर्शवते (उदा., बवासीर, फिशर).
• तपकिरी किंवा काळा रक्तमिश्रित विष्ठा: हे सहसा वरच्या पाचनसंस्थेतील (जसे की पोट किंवा लहान आतडे) रक्तस्राव दर्शवते, जेथे रक्ताचे पचन झालेले असते.
• काळा, चिकचिकीत विष्ठा (Melena): हे वरच्या पाचनसंस्थेतील रक्तस्रावाचे लक्षण आहे.

विष्ठेत रक्त येण्याची ५ मुख्य कारणे

१. गुददंश (Piles / Haemorrhoids)

गुददंश म्हणजे गुदद्वारातील रक्तवाहिन्यांची सूज. ही विष्ठेत रक्त येण्याची सर्वात सामान्य कारणे आहेत.

लक्षणे:

• विष्ठा झाल्यानंतर टॉयलेट पेपरवर किंवा टॉयलेटमध्ये ताजे लाल रक्त दिसणे.
• गुदद्वाराभोवती खाज सुटणे, वेदना किंवा अस्वस्थता.
• गुदद्वाराबाहेर गाठ सारखे काहीतरी बाहेर आल्यासारखे वाटणे.

कारणे:
विष्ठा खूप कडक असल्यास, दीर्घकाळ बसून राहिल्यास किंवा गर्भावस्थेत यामुळे ताण पडू शकतो.

उपचार:
आहारात फायबर वाढवणे, भरपूर पाणी पिणे, औषधी किंवा शस्त्रक्रिया.

२. गुदचीर (Anal Fissure)

गुदद्वाराच्या आतील त्वचेला झालेला एक छोटासा फाटका किंवा जखमेस गुदचीर म्हणतात.

लक्षणे:

• विष्ठा करताना तीव्र, कातर धरून कापणारी वेदना होणे.
• विष्ठेसोबत किंवा नंतर ताजे लाल रक्त दिसणे.
• गुदद्वारात जळजळ.

कारणे:
मोठा, कडक किंवा कोरडा विष्ठा, दीर्घकाळ अतिसार.

उपचार:
फायबरयुक्त आहार, रक्तवाहिन्यांना आकुंचन आणणारे (astringent) औषध, विशेष मलम.

३. आतड्याचा व्रण (Ulcers)

पोटात (gastric ulcer) किंवा लहान आतड्याच्या सुरुवातीच्या भागात (duodenal ulcer) झालेल्या जखमांमुळे रक्तस्राव होऊ शकतो.

लक्षणे:

• विष्ठा काळा आणि चिकचिकीत (मेलेना) दिसणे.
• पोटदुखी, विशेषतः रिकाम्या पोटात.
• आंबट ढेस येणे, अपचन.

कारणे:
H. pylori या जीवाणूंचा संसर्ग, वारंवार वेदनाशामके (NSAIDs) घेणे, ताण.

उपचार:
जीवाणूंवरील औषधे, आम्लता कमी करणारी औषधे, आहारात बदल.

४. दाहक आतड्याचा रोग (Inflammatory Bowel Disease – IBD)

IBD हा एक दीर्घकालीन आजार आहे ज्यामध्ये पाचनसंस्थेच्या अंतर्गत भागाचा सूज येते. यात दोन मुख्य प्रकार आहेत: क्रोन रोग (Crohn’s disease) आणि अल्सरेटिव्ह कोलायटिस (Ulcerative colitis).

लक्षणे:

• विष्ठेत रक्त आणि कफ येणे.
• वारंवार अतिसार होणे.
• पोटदुखी, क्रॅम्प्स.
• वजन कमी होणे, थकवा.

कारणे:
अचूक कारण माहीत नाही, पण रोगप्रतिकारक शक्तीची अनियमितता यासाठी कारणीभूत ठरू शकते.

उपचार:
सूज कमी करणारी औषधे, रोगप्रतिकारक शक्ती दाबणारी औषधे, काही वेळा शस्त्रक्रिया.

५. मलाशयाचा कर्करोग (Colorectal Malignancy)

मोठ्या आतडे किंवा मलाशयात कर्करोग झाल्यास विष्ठेत रक्त येऊ शकते. हे कारण दुर्मिळ आहे पण गंभीर आहे.

लक्षणे:

• विष्ठेच्या सवयीत बदल (अतिसार किंवा कब्ज).
• विष्ठेत रक्त येणे.
• पोटात सतत अस्वस्थता, वाढत जाणारी वेदना.
• वजन कमी होणे, रक्तक्षय (अनिमिया).
• विष्ठा नेहमीपेक्षा अरुंद झाल्यासारखे वाटणे.

कारणे:
वय, कुटुंबातील इतिहास, मेदयुक्त आहार, धूम्रपान, मद्यपान.

उपचार:
शस्त्रक्रिया, कीमोथेरपी, रेडिएशन थेरपी.

डॉक्टरांना कधी भेटावे?

खालीलपैकी कोणतीही लक्षणे दिसल्यास त्वरित डॉक्टरांना भेट द्यावी:

• विष्ठेत रक्त दिसणे दोन दिवसांपेक्षा जास्त काळ टिकून राहिले.
• अकारण वजन कमी होणे.
• पोटात तीव्र वेदना किंवा क्रॅम्प्स.
• थकवा, चक्कर येणे (रक्तक्षयाची लक्षणे).
• ताप येणे.
• विष्ठेच्या सवयीत मोठा बदल.

निदान आणि चाचण्या

डॉक्टर तुमचा वैद्यकीय इतिहास विचारतील आणि शारीरिक तपासणी करतील. त्यानंतर खालील चाचण्या सुचवल्या जाऊ शकतात:

• मलाची चाचणी: रक्त आणि इतर अनियमितता तपासण्यासाठी.
• रक्त चाचणी: रक्तक्षय तपासण्यासाठी.
• कोलोनोस्कोपी: एक लहान कॅमेरा असलेली नळीच्या साहाय्याने संपूर्ण मोठे आतडे तपासणे.
• सिग्मॉइडोस्कोपी: मलाशय आणि मोठ्या आतड्याचा खालचा भाग तपासणे.

विष्ठेत रक्त दिसल्यास घाबरू नका, पण त्याकडे दुर्लक्षही करू नका. बवासीर किंवा फिशर सारख्या सौम्य कारणांपासून ते कर्करोग सारख्या गंभीर आजारापर्यंत यामागे अनेक कारणे असू शकतात. लवकरात लवकर योग्य निदान आणि उपचार हेच यशस्वी निकालाचे रहस्य आहे. आपले आरोग्य आपल्या हातात आहे. लाज किंवा भीतीमुळे वैद्यकीय सल्ला घेणे टाळू नका.

---

(FAQs)

१. विष्ठेत एकदा रक्त दिसल्यास ते गंभीर आहे का?
एकदा रक्त दिसल्यास ते नक्कीच काळजीचे कारण आहे, पण त्याचा अर्थ ते नक्कीच गंभीर आजार आहे असा होत नाही. हे फिशर किंवा बवासीरसारख्या सोप्या कारणांमुळे देखील होऊ शकते. तथापि, वारंवार होणाऱ्या रक्तस्रावाकडे दुर्लक्ष करू नका आणि डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा.

२. बवासीर आणि फिशरमध्ये काय फरक आहे?
बवासीर म्हणजे गुदद्वारातील सुजलेल्या रक्तवाहिन्या, तर फिशर म्हणजे गुदद्वाराच्या आतील त्वचेला झालेली छोटी जखम किंवा चीर. बवासीरमध्ये खाज आणि अस्वस्थता जाणवते, तर फिशरमध्ये विष्ठा करताना तीव्र वेदना होते.

३. विष्ठेत रक्त येणे टाळण्यासाठी मी काय करू शकतो?

• आहारात फायबर वाढवा (फळे, भाज्या, धान्ये).
• दररोज भरपूर प्रमाणात पाणी प्या.
• नियमित व्यायाम करा.
• विष्ठा येण्यासाठी ताण देऊ नका.
• तीक्ष्ण मसाले, जंक फूड आणि प्रक्रिया केलेले अन्न टाळा.

४. कोलोनोस्कोपी चाचणी कशासाठी केली जाते?
कोलोनोस्कोपी ही एक चाचणी आहे ज्याद्वारे डॉक्टर कॅमेऱ्याच्या साहाय्याने तुमच्या मोठ्या आतड्याचे (कोलन) आणि मलाशयाचे सर्वसाधारण तपासणी करतात. यामुळे सूज, व्रण, गाठी, कर्करोग इत्यादी समस्या शोधण्यास मदत होते.

५. कर्करोगाची लक्षणे दिसल्यास कोणत्या डॉक्टरकडे जावे?
सुरुवातीला सामान्य डॉक्टरांना (General Physician) भेट द्यावे. ते तुम्हाला गॅस्ट्रोएंटेरॉलॉजिस्ट (पाचनसंस्थेचे तज्ञ) किंवा सर्जनकडे पाठवू शकतात. लवकर निदान आणि उपचारांमुळे यशस्वी परिणाम मिळण्याची शक्यता वाढते.