बिग बॉस 19 शो तुमच्या मुलांसाठी सुरक्षित आहेत का? पालकांसाठी मार्गदर्शक

बिग बॉस 19 मधील मालती चहार प्रकरणाचे सविस्तर विश्लेषण. रिऍलिटी शो मध्ये होणारे मानसिक छळ, समलिंगीत्वावरील टीका आणि सोशल मीडियावरील रोष याचा सामाजिक परिणाम जाणून घ्या. माहितीपूर्ण मार्गदर्शक.

बिग बॉसचे वाद: टीव्ही शो, सामाजिक संवेदनशीलता आणि आपले मानसिक आरोग्य

जर तुम्ही बिग बॉस किंवा इतर रिऍलिटी शो बघत असाल, किंवा सोशल मीडियावर त्यांच्यावर होणाऱ्या चर्चा, वादांमुळे तुम्हाला आश्चर्य वाटत असेल. मालती चहार या स्पर्धकेशी संबंधित प्रकरणाने नवीन वाद निर्माण झाला आहे, पण यामागे असलेली सामाजिक आणि मानसिक आरोग्याची बाजू समजून घेणे गरजेचे आहे.

“बिग बॉस” हा केवळ एक टीव्ही शो नाही, तर एक सामाजिक प्रयोग आहे. जेव्हा वेगवेगळ्या मानसिकतेचे लोक एका घरात काही महिने काढतात, तेव्हा तणाव, संघर्ष आणि वाद निर्माण होणे स्वाभाविक आहे. पण जेव्हा हे वाद व्यक्तिगत आक्षेपार्ह टीका, लैंगिकता विषयक टीका किंवा मानसिक छळाच्या पातळीवर जातात, तेव्हा ते केवळ मनोरंजनापलीकडे जाऊन एक गंभीर सामाजिक विषय बनतात.

अलीकडेच, बिग बॉस 19 मध्ये, एका जुन्या अभिनेत्री कुनिका सदानंद यांनी स्पर्धका मालती चहार यांचा उल्लेख “लेझ्बियन” म्हणून केला. ही टिप्पणी सोशल मीडियावर मोठ्या प्रमाणावर प्रसारित झाली आणि दर्शकांनी त्यावर मोठ्या प्रमाणात रोष व्यक्त केला. ही घटना एक योग्य वेळ आहे आपण या रिऍलिटी शो, त्यांच्या सामाजिक जबाबदाऱ्या आणि ते आपल्या मानसिक आरोग्यावर कसा परिणाम करतात याचा विचार करण्यासाठी.

बिग बॉस 19 मधील मालती चहार प्रकरण: काय झालं?

ही घटना बिग बॉस 19 च्या एका भागात घडली. कुनिका सदानंद यांनी घरातील इतर स्पर्धकांसमोर मालती चहार यांचा उल्लेख करताना एक विशेषण वापरले. जरी व्हिडिओमध्ये थेट “लेझ्बियन” हा शब्द ऐकू आला नसला, तरी त्यांच्या टोन आणि संदर्भावरून असे सूचित झाले की त्या मालतीच्या लैंगिक ओळखीबद्दल एक आक्षेपार्ह टीका करत आहेत.

ही टिप्पणी झाल्यानंतर, सोशल मीडियावर ताबडतोब प्रतिक्रिया देण्यात आल्या. #BiggBoss19, #KunickaaSadanand या हॅशटॅग्जसोबत हजारो दर्शक आणि नेटिझन्सनी त्यांच्या या टिप्पणीवर नाराजी व्यक्त केली. लोकांनी ही टिप्पणी “अपमानास्पद”, “घृणास्पद” आणि “समलिंगी द्वेषयुक्त” (homophobic) म्हणून फटकारली.

सोशल मीडियावरील रोषाचे कारण: का नेटिझन्स नाराज झाले?

हे प्रकरण इतके मोठे का झाले? यामागे अनेक कारणे आहेत:

1. लैंगिक द्वेष (Homophobia) विरुद्ध जागरुकता: आजच्या काळात, LGBTQ+ समुदायाच्या हक्कांविषयी लोक जागरूक झाले आहेत. लैंगिक ओळखीच्या आधारावर एखाद्याची टिंगटवाळी करणे किंवा त्यांचा उपहास करणे हे सामाजिकदृष्ट्या अमान्य मानले जाते.
2. व्यक्तिगत आक्षेप: एखाद्याच्या लैंगिकतेबद्दल अशा त-हेने बोलणे हा त्यांच्या खाजगी आयुष्यात अनादरपूर्ण हस्तक्षेप आहे.
3. माध्यमांची जबाबदारी: एका राष्ट्रीय टीव्ही चॅनेलवर अशी टिप्पणी प्रसारित करणे, त्यामुळे लाखो लोकांपर्यंत ती पोहोचणे, हे अनेकांना योग्य वाटले नाही. अशा प्रकारचे आक्षेपार्ह विधान फिल्टर न करता प्रसारित केले जाणे हा एक मोठा मुद्दा ठरला.
4. स्पर्धकाचे मानसिक आरोग्य: अशा टीकांमुळे स्पर्धकाच्या मानसिक स्थितीवर विपरीत परिणाम होऊ शकतो. त्यामुळे त्यांच्याशी सहानुभूती बाळगणारे लोक देखील सोशल मीडियावर आले.

रिऍलिटी शो आणि मानसिक आरोग्य: स्पर्धकांवर होणारा मानसिक ताण

बिग बॉस सारख्या शो मध्ये स्पर्धकांवर मोठ्या प्रमाणात मानसिक ताण येतो. त्याचे काही महत्त्वाचे पैलू पाहू या.

• एकांत आणि तणाव: बाहेरच्या जगापासून संपूर्ण तोडून टाकलेले वातावरण, सतत कॅमेऱ्यांच्या दृष्टीखाली असणे, आणि इतर स्पर्धकांशी होणारे संघर्ष यामुळे स्पर्धक तणावग्रस्त होतात.
• सार्वजनिक छळ (Public Bullying): घरातील वाद सोशल मीडियावर येताच, स्पर्धकांवर व्यक्तिगत टीका, अपमानजनक संदेश आणि धमक्या येऊ लागतात. हा सायबर छळ त्यांच्या मानसिक आरोग्यासाठी अत्यंत हानिकारक ठरतो.
• नकारात्मकता चक्र: शोमधील नकारात्मक घटनांचे प्रसारण जास्त होते, कारण त्यामुळे TRP (Television Rating Point) वाढते. यामुळे स्पर्धकांना जाणूनबुजून वाद निर्माण करण्यासाठी उत्तेजन दिले जाते, ज्यामुळे तणाव आणखी वाढतो.

दर्शकांवर होणारा परिणाम: तुमच्या मनावर होत असलेला परिणाम

हे शो फक्त स्पर्धकांवरच नव्हे तर दर्शकांवर देखील परिणाम करतात.

• सामान्यीकरण: सतत संघर्ष आणि वाद बघितल्यामुळे, दर्शकांना असे वाटू लागते की नातेसंबंध, मैत्री आणि कुटुंब यामध्ये संघर्ष हा एक सामान्य भाग आहे. त्यामुळे तो रिऍल लाईफ मध्ये स्वीकारू लागतात.
• संवेदनशीलतेत घट: अशा आक्षेपार्ह विधानांचा सतत प्रसार झाल्यामुळे, दर्शक, विशेषत: तरुण पिढी, यामध्ये संवेदनशीलतेचा अभाव निर्माण होतो. त्यांना अशी विधाने सामान्य वाटू लागतात.
• चिंता आणि नैराश्य: काही संशोधनांनुसार, सतत नकारात्मक आणि नाट्यमय मनोरंजन बघितल्याने दर्शकांमध्ये चिंता आणि नैराश्याची लक्षणे दिसू शकतात.

सामाजिक संवेदनशीलता आणि माध्यमांची जबाबदारी

टीव्ही चॅनेल्स आणि कंटेंट निर्मात्यांवर एक मोठी सामाजिक जबाबदारी आहे.

• सेंसॉरशिपची भूमिका: प्रसारण आधी कंटेंटची छाननी करणे (सेंसॉर) आवश्यक आहे. जात, धर्म, लिंग, लैंगिकता यावर आधारित आक्षेपार्ह विधाने थेट प्रसारित करणे टाळले पाहिजे.
• मार्गदर्शक तत्त्वे: भारतात, प्रसारण सामग्री नियामक प्रसार भारती (Prasar Bharati) आणि केबल टेलिव्हिजन नेटवर्क (रेग्युलेशन) ऍक्ट अंतर्गत मार्गदर्शक तत्त्वे आहेत. यानुसार, अशी कोणतीही सामग्री प्रसारित करू नये जी सामाजिक दृष्ट्या अस्वीकार्य आहे किंवा गुन्हेगारी कृतीला प्रोत्साहन देते.
• दर्शकांची शक्ती: दर्शकांनी केवळ निष्क्रिय राहू नये. जर एखादा कंटेंट त्यांना आक्षेपार्ह वाटत असेल, तर त्यावर टीव्ही चॅनेल्सना, विज्ञापनदारांना आणि सोशल मीडियावर आपली प्रतिक्रिया द्यावी. विज्ञापनदार हे चॅनेल्सचे मोठे आर्थिक स्रोत असल्याने, त्यांच्याकडून दबाव आल्यास चॅनेल्स आपली धोरणे बदलतात.

सोशल मीडियाची भूमिका: सकारात्मक आणि नकारात्मक

या प्रकरणात सोशल मीडियाची दुहेरी भूमिका दिसून आली.

• सकारात्मक: सोशल मीडियामुळे सामाजिकदृष्ट्या चुकीच्या गोष्टींवर त्वरीत आणि मोठ्या प्रमाणात आवाज उठवता आला. जागरुकता निर्माण करण्यात याचा उपयोग होतो.
• नकारात्मक: दुर्दैवाने, सोशल मीडिया हा स्पर्धकांवरील व्यक्तिगत छळाचे (cyberbullying) मोठे साधन देखील बनले आहे. कुनिका सदानंद यांच्यावर देखील व्यक्तिगत आक्षेपार्ह टीका झाल्या आहेत, जी योग्य नाही. एखाद्या चुकीच्या कृतीविरुद्ध आवाज उठवणे हे वेगळे, आणि व्यक्तीवर छळ करणे हे वेगळे आहे.

आपण दर्शक म्हणून आपली जबाबदारी कशी पार पाडू शकतो?

1. गंभीर दृष्टिकोन: प्रत्येक रिऍलिटी शो घटना ही खरी नसते, ती एक कथानक असू शकते हे लक्षात ठेवा. भावनिकपणे अतिरेक करू नका.
2. सकारात्मक कंटेंटला प्रोत्साहन द्या: ज्या शो मध्ये सकारात्मक संदेश, सर्जनशीलता आणि सद्भावना दिसते, अशा कंटेंट ला प्राधान्य द्या आणि त्याला सपोर्ट करा.
3. आक्षेपार्ह कंटेंटवर प्रतिक्रिया द्या: जर तुम्हाला काही आक्षेपार्क वाटत असेल, तर तुमची भूमिका शांतपणे मांडा. चॅनेलच्या ऑफिशियल अकाउंटवर तक्रार नोंदवा.
4. तरुण पिढीशी संवाद साधा: तुमच्या मुलांना/तरुणांना अशा शो बद्दल मार्गदर्शन करा. त्यांना समजावून सांगा की टीव्हीवर दिसणारे वर्तन नेहमीच अनुकरण करण्यासारखे नसते.
5. मानसिक आरोग्याला प्राधान्य द्या: तुमचे स्वतःचे मानसिक आरोग्य तपासा. जर एखादा शो तुम्हाला नकारात्मकतेने भरून टाकत असेल, तर तो बघणे थांबवण्याची धार्मिकता ठेवा.

बिग बॉस 19 मधील मालती चहार प्रकरण हे केवळ एका वादापुरते मर्यादित नाही. ते एक आरसा आहे, जो आपल्याला रिऍलिटी टीव्हीच्या सद्यःस्थितीबद्दल, सामाजिक संवेदनशीलतेबद्दल आणि मानसिक आरोग्याच्या महत्त्वाबद्दल विचार करायला लावतो. मनोरंजन हे आनंददायी असावे, तणावग्रस्त करणारे नाही. दर्शक म्हणून, आपल्याकडेही शक्ती आहे. आपण जे पाहतो त्याची निवड करून, आपण जे स्वीकार्य आहे आणि जे नाही याचा निर्णय घेऊन, आपण एक जबाबदार सामाजिक वातावरण निर्माण करू शकतो. त्यामुळे पुढच्या वेळी टीव्ही रिमोट उचलल्यावर, थोडा विचार करा – हे कंटेंट तुमच्यासाठी आणि तुमच्या कुटुंबासाठी चांगले आहे का?

(FAQs)

१. बिग बॉस मधील स्पर्धकांना खरोखर मानसिक ताण होतो का?
उत्तर: होय, अनेक माजी स्पर्धकांनी त्यांच्या अनुभवांवरून असे सांगितले आहे की एकांत, सततचे निरीक्षण आणि स्पर्धेचा ताण यामुळे त्यांना चिंता आणि नैराश्याचा सामना करावा लागला आहे. शो नंतर देखील सोशल मीडियावरील टीका त्यांच्यावर परिणाम करतात.

२. रिऍलिटी शो मध्ये वाद नियोजित असतात का?
उत्तर: बरेचदा, होय. चॅनेल्सना TRP ची गरज असल्याने, काही वाद आणि संघर्ष निर्माण करण्यासाठी स्पर्धकांना विशिष्ट कार्ये दिली जातात किंवा परिस्थिती निर्माण केल्या जातात. याला “स्क्रिप्टेड ड्रामा” असे म्हणतात.

३. लैंगिकता विषयक आक्षेपार्ह टीका म्हणजे काय?
उत्तर: एखाद्याच्या लैंगिक ओळखीवर (जसे की समलिंगी, उभयलिंगी, इ.) आधारित त्यांची टिंगटवाळी करणे, त्यांना अपमानित करणे किंवा त्यांच्याविरुद्ध द्वेष निर्माण करणे याला लैंगिकता विषयक आक्षेपार्ह टीका (Homophobic/Comment) म्हणतात. हे सामाजिकदृष्ट्या चुकीचे आणि अनेक देशांमध्ये गुन्हा आहे.

४. अशा आक्षेपार्ह कंटेंटविरुद्ध तक्रार कशी करावी?
उत्तर: तुम्ही प्रसार भारती (Prasar Bharati) यांच्या संकेतस्थळावर तक्रार नोंदवू शकता. त्याशिवाय, ज्या चॅनेलवर हा कंटेंट प्रसारित झाला त्यांच्याकडे ई-मेल किंवा सोशल मीडियाद्वारे तक्रार करू शकता. सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मवर देखील अशा पोस्टवर तक्रार नोंदवण्याची सुविधा उपलब्ध आहे.

५. मला रिऍलिटी शो आवडतात, पण त्यामुळे नकारात्मक वाटते, मग काय करावे?
उत्तर: तुमच्या भावनांचा आदर करा. जर एखादा शो तुम्हाला नकारात्मक, चिडचिडे किंवा उदास करत असेल, तर तो बघणे कमी करा किंवा थांबवा. त्याऐवजी सकारात्मक, शैक्षणिक किंवा हलक्या-फुलक्या कॉमेडी शो ची निवड करा. तुमचे मानसिक आरोग्य हे सर्वात महत्वाचे आहे.