मेटाबॉलिक हेल्थ सुधारण्यासाठी उपाय: वजनापेक्षा आरोग्यावर भर द्यायचा का?

मेटाबॉलिकली हेल्दी ओबेसिटी (MHO) म्हणजे नक्की काय? जडशरीरीय असूनही एखादी व्यक्ती मेटाबॉलिकदृष्ट्या निरोगी कशी असू शकते? ही स्थिती टिकाऊ आहे का? याची संपूर्ण माहिती. वजनापेक्षा आरोग्यावर भर देण्याचे महत्त्व.

मेटाबॉलिकली हेल्दी ओबेसिटी (MHO): “जडशरीरीय पण निरोगी” याचे शास्त्र

“मोटेपणा” आणि “आरोग्य” हे दोन शब्द एकमेकांशी विरोधाभासी वाटतात. आपल्या मनात एक मोठा, जडशरीरीय व्यक्ती आणि त्याच्यासोबत येणारे हृदयरोग, मधुमेह आणि इतर आजार याची एक ठसा उमटलेला आहे. पण, वैज्ञानिक संशोधनाने एक आश्चर्यकारक संकल्पना समोर आणली आहे: मेटाबॉलिकली हेल्दी ओबेसिटी (Metabolically Healthy Obesity – MHO). याचा अर्थ असा की, काही लोक जरी जडशरीरीय (Obese) असले तरी त्यांचे चयापचय (Metabolism) पूर्णपणे निरोगी असू शकते.

ही संकल्पना मोटेपणाबद्दलच्या आपल्या पारंपरिक समजुतीवर प्रश्नचिन्ह उपस्थित करते. हा लेख तुम्हाला MHO च्या या गुंतागुंतीच्या विषयाचे सविस्तर विश्लेषण देईल – त्याची व्याख्या, वैशिष्ट्ये, दीर्घकालीन धोके आणि या स्थितीत असलेल्या लोकांसाठी व्यावहारिक सल्ले.

MHO म्हणजे नक्की काय? केवळ BMI पुरेसे नाही

साधारणपणे, जेव्हा एखाद्या व्यक्तीचे बॉडी मास इंडेक्स (BMI) ३० kg/m² पेक्षा जास्त असते, तेव्हा त्या व्यक्तीला जडशरीरीय (Obese) मानले जाते. पण BMI हे एक अपूर्ण मापन आहे. ते शरीरातील चरबी आणि स्नायूंमध्ये फरक करू शकत नाही.

MHO ची व्याख्या: जेव्हा एखादी व्यक्ती जडशरीरीय (BMI ≥ ३०) असते, पण तिला चयापचय संलक्षण (Metabolic Syndrome) ची कोणतीही लक्षणे दिसत नाहीत, तेव्हा त्या व्यक्तीला मेटाबॉलिकली हेल्दी ओबेसिटी (MHO) असे म्हटले जाते.

MHO व्यक्तीमध्ये खालील गोष्टी सामान्य असतात:

• रक्तदाब: सामान्य रक्तदाब (१३०/८५ mmHg पेक्षा कमी).
• रक्तशर्करा: सामान्य फास्टिंग ब्लड शुगर आणि इन्सुलिन प्रतिरोध नसणे.
• रक्तातील चरबी (Blood Lipids): चांगले HDL कोलेस्टेरॉल आणि सामान्य त्रिग्लिसराइड्स.
• सूज (Inflammation): शरीरात सूज निर्माण करणाऱ्या घटकांची पातळी कमी.

MHO ची वैशिष्ट्ये: यामुळे ओळखा

MHO असलेल्या लोकांची काही विशिष्ट वैशिष्ट्ये असू शकतात:

• शरीरातील चरबीचे वितरण: त्यांची चरबी नितंब आणि मांड्यांवर (ग्लूटो-फेमोरल फॅट) जास्त प्रमाणात साठलेली असते, तर पोटाभोवती (व्हिसरल फॅट) कमी असते. पोटाची चरबी ही अधिक धोकादायक असते.
• स्नायूंचे प्रमाण: त्यांच्या शरीरात स्नायूंचे प्रमाण जास्त आणि चरबीचे प्रमाण कमी असू शकते. ते “स्ट्रॉंग फॅट” (मजबूत पण जडशरीरीय) असू शकतात.
• जीवनशैली: ते सक्रिय आणि शारीरिकदृष्ट्या फिट असू शकतात. नियमित व्यायामामुळे त्यांचे चयापचय निरोगी राहते.
• आनुवंशिकता: काही लोकांमध्ये आनुवंशिक कारणांमुळे चरबी साठवण्याची प्रवृत्ती असते, पण त्याचबरोबर चयापचय आजारांपासून संरक्षण मिळालेले असते.

MHO हे एक स्थिर स्थिती आहे का? किंवा ती बदलू शकते?

हे येथे सर्वात महत्त्वाचा मुद्दा येतो. बहुतेक तज्ज्ञांचे मत आहे की MHO ही एक तात्पुरती स्थिती असू शकते. वय वाढल्याने, जीवनशैली बिघडल्याने किंवा वजन वाढल्याने, एक MHO व्यक्ती “मेटाबॉलिकली अनहेल्दी ओबेसिटी” मध्ये बदलू शकते.

संशोधन काय सांगते?

• दीर्घकाळ चाललेल्या अभ्यासांमध्ये असे दिसून आले आहे की, MHO असलेल्या लोकांमध्ये देखील कालांतराने हृदयरोग आणि मधुमेह होण्याचा धोका सामान्य वजनाच्या लोकांपेक्षा जास्त असतो, पण मेटाबॉलिकली अनहेल्दी ओबेसिटी असलेल्या लोकांपेक्षा कमी असतो.
• साधारणपणे, १० वर्षांच्या आत, अर्ध्यापेक्षा जास्त MHO लोक मेटाबॉलिकली अनहेल्दी बनतात.

MHO आणि मेटाबॉलिकली अनहेल्दी ओबेसिटी यातील फरक

MHO असलेल्या लोकांसाठी सल्ला: आरोग्यावर भर द्या, वजनावर नाही

जर तुम्हाला असे वाटते की तुम्ही MHO आहात, तर तुमचे लक्ष वजन कमी करण्यापेक्षा तुमचे मेटाबॉलिक आरोग्य टिकवण्यावर असावे.

१. मेटाबॉलिक हेल्थवर लक्ष केंद्रित करा:

• तुमचा रक्तदाब, रक्तशर्करा आणि कोलेस्टेरॉल नियमित तपासता.
• वजन कमी करणे हे ध्येय ठेवू नका, तर आरोग्यदायी चयापचय टिकवणे हे ध्येय ठेवा.

२. शारीरिक सक्रियता वाढवा:

• सामर्थ्य प्रशिक्षण (Strength Training): स्नायूंचे प्रमाण वाढवणे खूप महत्त्वाचे आहे. स्नायू इन्सुलिनची संवेदनशीलता सुधारतात.
• एरोबिक व्यायाम: चालणे, जॉगिंग, सायकल चालवणे इत्यादी.

३. आहारात बदल:

• प्रक्रिया केलेले अन्न टाळा: तयार अन्न, मिठाई, मद्यपान यापासून दूर रहा.
• संपूर्ण अन्न खा: फळे, भाज्या, संपूर्ण धान्य, प्रथिने युक्त आहार घ्या.
• निरोगी चरबी घ्या: बदाम, अक्रोड, ऑलिव ऑईल, मासा.

४. तणाव व्यवस्थापन आणि झोप:

• खूप तणाव आणि अपुरी झोप यामुळे चयापचय बिघडू शकते.

वजनापेक्षा आरोग्य महत्त्वाचे

मेटाबॉलिकली हेल्दी ओबेसिटी ही संकल्पना आपल्याला एक महत्त्वाचा संदेश देते: आरोग्य हे केवळ संख्येचा (वजन किंवा BMI) खेळ नाही. हे सांगते की प्रत्येक जडशरीरीय व्यक्ती एकसारखी नसते. काही लोकांचे शरीर चरबीचा सामना करण्यासाठी अधिक सक्षम असू शकते.

तथापि, MHO ला “हिरवा संकेत” म्हणून पाहू नका. ती एक सूचना आहे की तुमचे शरीर सध्या चांगले काम करत आहे, पण भविष्यातील धोक्यांपासून सुरक्षित नाही. त्यामुळे, वजन कमी करण्याच्या दबावापेक्षा, एक आरोग्यदायी जीवनशैली अपनावण्यावर भर द्या. कारण, शेवटी, तुमचे आरोग्य हेच तुमचे खरे संपत्ती आहे.

(FAQs)

१. प्रश्न: मी जडशरीरीय आहे पण माझे सर्व रक्त चाचणीचे निकाल सामान्य आहेत. याचा अर्थ मी पूर्णपणे निरोगी आहे का?
उत्तर: सध्या तुमचे चयापचय निरोगी आहे असे म्हणता येईल, ज्याला MHO म्हणतात. पण, याचा अर्थ असा नाही की तुम्ही भविष्यातील सर्व आरोग्य धोक्यांपासून सुरक्षित आहात. दीर्घकाळात, जडशरीरीय असल्याने हाडे-सांधे, कर्करोग आणि इतर समस्यांचा धोका वाढू शकतो. त्यामुळे, सद्य स्थितीचा आनंद घ्यायचा, पण आरोग्यदायी जीवनशैली चालू ठेवणे आवश्यक आहे.

२. प्रश्न: MHO ही स्थिती टिकवण्यासाठी मी काय करू शकतो?
उत्तर: MHO ही स्थिती टिकवण्यासाठी खालील गोष्टी करता येतील:

• वजन वाढू देऊ नका: वजन आणखी वाढल्यास MHO टिकून राहणार नाही.
• सक्रिय रहा: नियमित व्यायाम, विशेषतः सामर्थ्य प्रशिक्षण, हे सर्वात महत्त्वाचे आहे.
• आहार काटेकोरपणे पाळा: साखर आणि प्रक्रिया केलेले अन्न टाळा.
• नियमित तपासणी करा: वर्षातून एकदा तरी तपासणी करून घ्या.

३. प्रश्न: सामान्य वजनाची व्यक्ती मेटाबॉलिकली अनहेल्दी असू शकते का?
उत्तर: अगदीच होय. यालाच “टू-स्किनी-फॅट” (Thin Outside, Fat Inside – TOFI) म्हणतात. अशा व्यक्तीचे BMI सामान्य असते, पण शरीरात, विशेषतः पोटात, जास्त प्रमाणात धोकादायक चरबी साठलेली असते. अशा व्यक्तींना देखील मधुमेह आणि हृदयरोगाचा धोका जास्त असतो. हे पुन्हा एकदा सिद्ध करते की केवळ वजन किंवा BMI पुरेसे नाही.

४. प्रश्न: MHO ची संकल्पना मोटेपणा सकारात्मकता (Body Positivity) चा पुरावा आहे का?
उत्तर: MHO हे शास्त्रावर आधारित आहे, तर मोटेपणा सकारात्मकता ही एक सामाजिक चळवळ आहे. MHO हे सांगते की वजन आणि आरोग्य याचा संबंध गुंतागुंतीचा आहे आणि प्रत्येक जडशरीरीय व्यक्ती आजारी नसते. ते शरीराच्या विविधता मान्य करण्यास मदत करते. पण, MHO ला मोटेपणा “साजरा” करण्यासाठी वापरू नये, तर आरोग्यदायी जीवनशैलीचा अवलंब करण्यासाठी प्रेरणा म्हणून वापरावे.

५. प्रश्न: MHO असताना देखील वजन कमी करण्याचा प्रयत्न करावा का?
उत्तर: जर तुमचे वजन स्थिर असेल आणि तुमचे मेटाबॉलिक मार्कर्स चांगले असतील, तर वजन कमी करण्याच्या वेडापेक्षा आरोग्यदायी जीवनशैलीवर लक्ष केंद्रित करणे चांगले. तथापि, जर तुमचे वजन वाढत असेल किंवा तुमच्या मेटाबॉलिक मार्कर्समध्ये घसरण होत असेल, तर वजन कमी करण्याचा विचार करावा. कोणताही निर्णय घेण्यापूर्वी डॉक्टर किंवा आहारतज्ज्ञांचा सल्ला घ्यावा.