पिंपरीतील इंद्रायणी प्रदूषण संपणार का? पूर आणि मैलाची खरी कहाणी उघड!

पिंपरी-चिंचवड महापालिकेने इंद्रायणी नदी सुधारासाठी ४४३ कोटींची निविदा काढली! प्रदूषण नियंत्रण, पूर रोखणे, ६० एमएलडी शुद्धीकरण केंद्र आणि नदीकाठ सौंदर्यीकरण. वारकरी श्रद्धास्थान स्वच्छ होणार.

२० किमी इंद्रायणी नदीला नवजीवन? ६० एमएलडी प्लांट्स आणि सुशोभीकरणाचे गुप्त प्लॅन!

इंद्रायणी नदी सुधार प्रकल्प: वारकऱ्यांचे श्रद्धास्थान पुन्हा स्वच्छ होणार!

पिंपरी-चिंचवड शहरात वाहणारी इंद्रायणी नदी ही लाखो वारकऱ्यांची श्रद्धास्थान आहे. आषाढी वारकरी यात्रा, कार्तिकी एकादशी आणि संत तुकाराम महाराज बीज असा सण साजरा होतो. पण गेल्या काही वर्षांत नदीत सांडपाणी, औद्योगिक कचरा मिसळून प्रदूषण वाढलंय. आता पिंपरी-चिंचवड महापालिकेने (पीसीएमसी) ४४३ कोटी ५१ लाख रुपयांची निविदा काढली आहे. तळवडे ते चऱ्होलीपर्यंत २०.६ किमी लांबीच्या नदीसाठी हे काम. प्रदूषण नियंत्रण, पूर रोखणे, मैलाशुद्धीकरण केंद्र आणि नदीकाठ सुशोभीकरण होणार. येत्या १८ डिसेंबरपर्यंत निविदा भरता येतील. केंद्राच्या अमृत २.० अभियानातून निधी मिळाला असून राज्य तांत्रिक समितीने मंजूर केलं.

ही नदी पुण्याच्या उत्तरेकडील महत्वाची आहे. पीएमआरडीए हद्दीत येलवाडी, म्हाळुंगे, निघोजे, मोई, कुरुळी, चिंबळी, केळगाव, आळंदी, चऱ्होली खुर्द, धोनोरे अशी गावं ओलांडते. देहू आणि आळंदी तीर्थक्षेत्रांमुळे वर्षभर गर्दी. पण प्रदूषित पाण्यात स्नान बंदी आहे. शहरीकरण, गावठी सांडपाणी आणि कारखान्यांचा कचरा कारणीभूत. मुख्य अभियंता संजय कुलकर्णी म्हणाले, सर्व मान्यता आणि निधीची सोय झाली आहे.

प्रकल्पाची पार्श्वभूमी आणि महत्व

इंद्रायणी सुधाराची चर्चा गेल्या अनेक वर्षांत सुरू आहे. वारकरी सांप्रदायातली ही पवित्र नदी आता मृत झालीय. अमृत २.० अंतर्गत पीसीएमसीने आराखडा तयार केला. दोन ठिकाणी ६० मिलियन लिटर प्रतिदिन (एमएलडी) क्षमतेचे शुद्धीकरण केंद्र बांधणार. नदीकाठवर पूररोधक भिंती, साफसफाई आणि हिरवळीची सोय. हे काम पूर्ण झाल्यावर आळंदी-देहूला पर्यटन वाढेल, स्थानिक आरोग्य सुधारेल.

पर्यावरण दृष्ट्या हे महत्वाचं. नदी स्वच्छ झाल्याने मासे, पक्षी परत येतील. पारंपरिक वारकरी संस्कृती जपली जाईल. आधुनिक तंत्रज्ञानाने सांडपाणी शुद्ध करून पुन्हा वापरता येईल. लोकमतने नुकतंच हे कव्हर केलं.

प्रकल्पाचे मुख्य घटक

पीसीएमसीच्या पर्यावरण विभागाने निविदा काढली. यात अनेक कामांचा समावेश:

• प्रदूषण नियंत्रण: सांडपाणी थांबवणे, फिल्टर बसवणे.
• पूर नियंत्रण: भिंती बांधणे, खोऱ्याची खोली वाढवणे.
• मैलाशुद्धीकरण केंद्र: ६० एमएलडी दोन केंद्रं, तळवडे आणि चऱ्होली जवळ.
• नदीकाठ सुशोभीकरण: फिरत्या पादचारी मार्ग, बेंच, वृक्षारोपण, लाइटिंग.

खालील टेबलमध्ये बजेट ब्रेकडाउन (अंदाजे):

हे आकडे निविदा दस्तऐवजावर आधारित.

वारकरी आणि स्थानिकांसाठी फायदे

आषाढीला लाखो वारकरी येतात. स्वच्छ नदीत स्नान करता येईल. देहूरोड गावकऱ्यांना पूराची भीती संपेल. औद्योगिक क्षेत्रातील कारखान्यांना सांडपाणी व्यवस्थापन शिकवता येईल. पर्यटन वाढून व्यवसाय चालेल. जसे आळंदीत हॉटेल, दुकानं वाढतील.

पर्यावरणीय अभ्यासानुसार, अशा प्रकल्पांमुळे प्रदूषण ७० टक्के कमी होते. आयुष मंत्रालयानेही नद्या स्वच्छ करण्यासाठी आयुर्वेदिक उपाय सुचवले, जसे वनस्पती फिल्टर.

प्रक्रिया आणि वेळापत्रक

राज्य सरकारच्या मान्यतेनंतर निविदा २८ नोव्हेंबरला प्रसिद्ध. १८ डिसेंबरपर्यंत भरता येतील. कंत्राटदार निवडून काम सुरू. पहिल्या वर्षी शुद्धीकरण केंद्र, दुसऱ्या वर्षी सुशोभीकरण. २०२७ पर्यंत पूर्ण होण्याची शक्यता.

अडचणी आणि उपाय:

• स्थानिक विरोध: जागा घेण्यावरून वाद.
• निधी उशीर: अमृत २.० विलंब.
• कचरा व्यवस्थापन: जनजागृती मोहिमा चालवणे.
• निरीक्षण: स्वतंत्र समिती नेमणे.

स्थानिकांचे मत: एका वारकऱ्याने सांगितलं, “इंद्रायणी स्वच्छ झाली तर वारकरी यात्रा आणखी भव्य होईल.” कारखानदार म्हणाले, “सांडपाणी प्रक्रिया बंधनकारक हवी.”

सद्यस्थिती आणि आकडेवारी

सध्या इंद्रायणीचे प्रदूषण पातळी बीओडी १०० मिग्रे/लिटरपर्यंत. शुद्धीकरणानंतर १० च्या खाली येईल. २०.६ किमी मध्ये १०० हून अधिक ड्रेनेज. पीसीएमसीने ५० टक्के ड्रेनेज जोडले.

वेळापत्रक यादी:

• डिसेंबर २०२५: निविदा बंद.
• जानेवारी २०२६: कंत्राटदार निवड.
• मार्च २०२६: शुद्धीकरण केंद्र काम सुरू.
• २०२७: पूर्ण प्रकल्प चालू.

भविष्यातील प्रभाव

हा प्रकल्प पिंपरीच्या इतर नद्यांसाठी उदाहरण. मुळा-मुठा सुधाराला चालना मिळेल. वारकरी संस्कृती जपून पर्यावरण रक्षण, हा संतुलन साध्य होईल. पीएमआरडीए सोबत समन्वयाने उत्तर भाग जोडता येईल.

एकूणच, इंद्रायणी नव्याने जागेल. लोकमत, ए सकलसारख्या पेपर्सने कव्हरेज दिलंय.

५ प्रश्नोत्तर (FAQs)

प्रश्न १: इंद्रायणी सुधार प्रकल्पाची निविदा कितीची आहे?
उत्तर: ४४३ कोटी ५१ लाख रुपये, पीसीएमसीने २८ नोव्हेंबरला प्रसिद्ध केली.

प्रश्न २: प्रकल्पात कोणती कामे समाविष्ट आहेत?
उत्तर: प्रदूषण नियंत्रण, पूर रोखणे, ६० एमएलडी शुद्धीकरण केंद्र आणि नदीकाठ सुशोभीकरण.

प्रश्न ३: इंद्रायणीची लांबी किती आहे पीसीएमसी क्षेत्रात?
उत्तर: तळवडे ते चऱ्होलीपर्यंत २०.६ किलोमीटर.

प्रश्न ४: निविदा कधीपर्यंत भरता येतील?
उत्तर: १८ डिसेंबर २०२५ पर्यंत, अमृत २.० अंतर्गत निधी.

प्रश्न ५: या प्रकल्पाने वारकऱ्यांना काय फायदा?
उत्तर: स्वच्छ नदीत स्नान, आषाढी-कार्तिकी यात्रा भव्य होईल, प्रदूषण संपेल.