शुभमन गिल ते हार्दिक पंड्या, BCCI ची फिटनेस प्रक्रिया स्पष्ट

शुभमन गिलची फिटनेस चाचणी NCA मध्ये सुरू, तर हार्दिक पंड्या एसएमएटी साठी परतले. क्रिकेटमधील जखमा व्यवस्थापन, फिटनेस असेसमेंट प्रक्रिया, खेळाडूंचे पुनर्वसन आणि भविष्यातील धोके याबद्दल संपूर्ण माहिती.

शुभमन गिलची फिटनेस परीक्षा आणि हार्दिक पंड्याची परतणी: क्रिकेटमधील जखमा, पुनर्वसन आणि आरोग्य व्यवस्थापन

आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट हा आता एक अतिशय भौतिक आव्हानांनी भरलेला खेळ बनला आहे. वर्षभर चालणारे सामने, विविध प्रकार, कसोटी क्रिकेटची मानसिक ताण आणि T20 चा अतिरिक्त भौतिक ताण यामुळे खेळाडूंच्या शरीरावर प्रचंड दबाव पडतो. अशा परिस्थितीत, जखमा हा खेळाडू आणि संघाच्या योजनांसाठी सर्वात मोठा अनिश्चित घटक बनतो. ह्याच दोन टोकाचे अलीकडचे उदाहरण म्हणजे भारतीय संघातील दोन तरुण तारे – शुभमन गिल आणि हार्दिक पंड्या. गिल यांच्या डाव्या मागच्या मांडीच्या स्नायूंची (लेफ्ट हॅमस्ट्रिंग) जखम नव्याने झाल्यामुळे त्यांची फिटनेस चाचणी राष्ट्रीय क्रिकेट अकादमी (NCA) मध्ये सुरू होत आहे, तर हार्दिक पंड्या, ज्यांनी पाठीच्या ताणामुळे (बॅक स्ट्रेस) खूप काळ त्रास सोसला, त्यांना स्याहीद मेमोरियल ट्रॉफी (SMAT) साठी खेळण्याची मंजुरी मिळाली आहे.

ही दोन्ही बातम्या केवळ अद्ययावत करण्याऐवजी, आपल्याला आधुनिक क्रिकेटमधील जखमा व्यवस्थापन, पुनर्वसनाचे विज्ञान आणि खेळाडूंना पुन्हा मैदानात आणण्याच्या BCCI च्या काटेकोर प्रक्रियेबद्दल जाणून घेण्याची संधी देतात. खेळाडूंच्या फिटनेसचे निर्णय आता केवळ डोळ्यांनी पाहून होत नाहीत, तर डेटा, विज्ञान आणि एक सुरक्षित ‘रिटर्न-टू-प्ले’ प्रोटोकॉलवर आधारित होतात.

शुभमन गिलची जखम: हॅमस्ट्रिंग इंजुरीचे विज्ञान आणि त्याचे धोके

शुभमन गिल यांना झालेली हॅमस्ट्रिंग इंजुरी ही क्रिकेटसारख्या खेळातील सर्वात सामान्य जखमांपैकी एक आहे. हॅमस्ट्रिंग म्हणजे मांडीच्या मागचे तीन मुख्य स्नायू (सेमीटेंडिनोसस, सेमिमेम्ब्रानोसस, आणि बाइसेप्स फेमोरिस). धावताना, विशेषत: स्प्रिंटिंग किंवा फिल्डिंग करताना हे स्नायू ताणले जातात किंवा फाटू शकतात.

• पद्धतशीर कारणे: ओव्हरयूज (जास्त खेळणे), अपुरी तयारी (वॉर्म-अप), मांसपेशींची असंतुलन (मसल इम्बॅलन्स), थकवा आणि मागील जखमेचे अपुरे पुनर्वसन.
• श्रेणीकरण: ही जखम तीन प्रकारची असू शकते:
  • ग्रेड १: हलका ताण, काही दिवसांत बरे होते.
  • ग्रेड २: स्नायूंच्या तंतूंचे अंशतः फाटणे, ३-८ आठवडे लागतात.
  • ग्रेड ३: पूर्ण फाटणे, शस्त्रक्रिया आवश्यक असू शकते, ३ महिने पेक्षा जास्त वेळ लागतो.
• गिलची परिस्थिती: बातम्यांनुसार, ही जखम मध्यम (ग्रेड २) प्रकारची असल्याचे समजते, ज्यामुळे त्यांना ऑस्ट्रेलिया दौऱ्याच्या पहिल्या कसोटीतून बाहेर पडावे लागले. आता पुनर्वसनाच्या टप्प्यातून जात असताना, त्यांना NCA कडे फिटनेस चाचणी साठी पाठवले आहे.

NCA मध्ये ‘फिटनेस असेसमेंट’ म्हणजे नक्की काय असते?

जेव्हा एखाद्या जखमेपासून खेळाडू बरा होतो, तेव्हा त्याला फक्त वेदना नसणे पुरेसे नसते. त्याला आंतरराष्ट्रीय कसोटी सामन्याचा ताण सहन करण्यायोग्य असावे लागते. NCA ची फिटनेस चाचणी ही एक बहु-आयामी प्रक्रिया आहे.

1. वैद्यकीय तपासण्या: एमआरआय/अल्ट्रासाउंडने जखम पूर्णपणे बरी झाली आहे का हे पाहिले जाते.
2. स्नायूंची ताकद आणि लवचिकता चाचण्या: आइसोकायनेटिक डायनॅमोमीटर सारख्या उपकरणांवर जखम झालेला स्नायू आणि न जखम झालेला स्नायू यांची ताकद मोजली जाते. दोघांमध्ये १०% पेक्षा कमी फरक असावा लागतो.
3. कार्यात्मक (फंक्शनल) चाचण्या: खेळाशी संबंधित हालचालींवर लक्ष केंद्रित केले जाते. उदा., स्प्रिंट टेस्ट, बदल दिशेने धावणे (चेंज ऑफ डायरेक्शन), उड्या मारणे (जंप टेस्ट).
4. क्रिकेट-विशिष्ट कार्यप्रदर्शन: नेट सेशन्समध्ये तीव्रतेने फलंदाजी, गोलंदाजी आणि फील्डिंग. त्यांची तंत्रिका आणि आत्मविश्वास तपासले जाते.
5. शारीरिक तयारीची चाचणी: यो-यो टेस्ट किंवा २ किमी धाव चाचणीद्वारे हृदयाची कार्यक्षमता तपासली जाते.
6. मानसिक तयारी मूल्यांकन: स्पोर्ट्स मनोवैज्ञानिक खेळाडूंची जखमेची भीती (इंजरी फियर) दूर झाली आहे का हे पाहतात.

ह्या सर्व चाचण्यांमध्ये खेळाडूचा यशस्वी उत्तीर्ण होणे आवश्यक असते. केवळ एका चाचणीत अपयशी ठरल्यास, खेळाडूला पुढील टप्प्यासाठी परत पाठवले जाते.

हार्दिक पंड्याची वाटचाल: पाठदुखीपासून SMAT पर्यंतचा प्रवास

हार्दिक पंड्या हे आधुनिक क्रिकेटमधील ‘इंजरी-प्रोन’ खेळाडूंचे सर्वात चर्चित उदाहरण आहेत. त्यांची पाठ (कंबर) ही त्यांच्या अखंड खेळीत सर्वात मोठा अडथळा ठरली आहे.

• जखमेचे स्वरूप: पंड्यांना २०१८ पासून पाठीच्या खालच्या भागाचे ताण दुखणे (लोअर बॅक स्ट्रेस इश्यू) आहे. २०१९ मध्ये त्यांना पाठीच्या मणक्याची शस्त्रक्रिया (बॅक सर्जरी) करावी लागली होती. हे दुखणे मुख्यतः त्यांच्या जोरदार गोलंदाजीच्या क्रियेमुळे (हाय-इम्पॅक्ट एक्शन) आणि फलंदाजी, गोलंदाजी आणि फील्डिंगच्या तिहेरी भारामुळे होते.
• पुनर्वसन प्रक्रिया: पंड्यांनी एक लांबलचक आणि सावधगिरीपूर्ण पुनर्वसन केला. यात भार उचलण्याचे प्रशिक्षण (स्ट्रेंथ ट्रेनिंग), गाभ्याच्या स्नायूंचे बळकटीकरण (कोर स्टॅबिलायझेशन), त्यांच्या गोलंदाजीच्या क्रियेमध्ये बदल आणि कार्यप्रदर्शनाच्या विश्लेषणासाठी बायोमेकॅनिकल अभ्यास यांचा समावेश होता.
• SMAT साठी मंजुरी: स्याहीद मेमोरियल ट्रॉफी (SMAT) ही देशांतर्गत T२० स्पर्धा आहे. हार्दिकना यासाठी मंजुरी मिळाली आहे, याचा अर्थ NCA च्या वैद्यकीय आणि फिटनेस संघाचा त्यांच्यावर विश्वास आहे की ते या पातळीवरील ताण सहन करू शकतील. हा त्यांच्या आंतरराष्ट्रीय क्रिकेटमध्ये पूर्णपणे परतण्याच्या दिशेने एक महत्त्वाचा टप्पा आहे. त्यांना प्रथम कमी दबाव असलेल्या देशांतर्गत स्पर्धेतून सुरुवात करण्यात आली आहे.

तुलनात्मक विश्लेषण: गिल बनाम पंड्या – भिन्न जखमा, भिन्न आव्हाने

खेळाडूंच्या जखमा टाळण्यासाठी BCCI ची रणनीती आणि तंत्रज्ञान

BCCI ने गेल्या काही वर्षांत खेळाडूंच्या आरोग्यावर भरपूर गुंतवणूक केली आहे.

• खेळाडूंची देखरेख (प्लेयर मॉनिटरिंग): GPS वाटचाली, हृदयगती मॉनिटर, स्लीप ट्रॅकर यांद्वारे डेटा गोळा केला जातो. ह्यामुळे खेळाडूंची थकवा पातळी आणि जखमेचा धोका लक्षात येतो.
• वैयक्तिकृत कार्यक्रम: प्रत्येक खेळाडूला त्याच्या भूमिका (बॅट्समन, ऑलराउंडर, फास्ट बोलर) आणि शरीररचनेनुसार वैयक्तिक ताकद आणि अटकाव (कंडिशनिंग) कार्यक्रम दिला जातो.
• कर्मचारी वर्ग: प्रत्येक संघाबरोबर फिजिओथेरपिस्ट, मसाज थेरपिस्ट, स्ट्रेंथ अँड कंडिशनिंग कोच आणि आहारतज्ज्ञ असतात.
• आरोग्य आणि कार्यप्रदर्शन विश्लेषण: डेटा संगणकाद्वारे विश्लेषित केला जातो. एखाद्या खेळाडूची कार्यक्षमता १०% पेक्षा जास्त खाली आली, तर त्याला विश्रांती दिली जाते किंवा त्याचा कार्यभार कमी केला जातो.

सामान्य क्रिकेट प्रेक्षकांसाठी महत्त्वाचे मुद्दे

1. फिटनेस रिपोर्टवर विश्वास: जेव्हा NCA ‘फिटनेस असेसमेंट सुरू’ असे सांगते, तेव्हा त्याचा अर्थ असा नाही की खेळाडू उद्याचच परत येईल. ही एक प्रक्रिया आहे. ‘क्लीयर्ड’ हा शब्द महत्त्वाचा आहे.
2. “इंजरी-प्रोन” ही टॅग टाळा: हार्दिक पंड्यांसारख्या खेळाडूंना ‘इंजरी-प्रोन’ म्हणणे सोपे आहे, पण त्यामागील भौतिक आव्हाने आणि ते घेत असलेले जोखीम लक्षात घेतले पाहिजेत. ते त्यांच्या शरीराच्या मर्यादेत काम करत असतात.
3. दीर्घकालीन दृष्टीकोन: गिल सारख्या तरुण ताऱ्याचे संरक्षण करणे हे BCCI साठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे. त्यांच्यावर लवकर परतण्याचा दबाव न घालता, पूर्णपणे बरे होऊ दिले पाहिजे. त्यामुळेच आता त्यांना मैदानात न पाठवता, NCA कडे फिटनेस चाचणीसाठी पाठवले आहे.
4. देशांतर्गत क्रिकेटाचे महत्त्व: हार्दिक पंड्यांना प्रथम SMAT साठी मंजुरी देणे हे दाखवते की, देशांतर्गत स्पर्धा ही खेळाडूंसाठी परतण्याची एक सुरक्षित, नियंत्रित पायरी म्हणून काम करते.

सुरक्षा आणि कार्यक्षमता यातील समतोल

शुभमन गिल आणि हार्दिक पंड्या यांच्या कहाण्या आधुनिक क्रिकेटमधील एक मूलभूत संघर्ष दाखवतात: तातडीच्या गरजा आणि दीर्घकालीन आरोग्य यातील समतोल. BCCI ची भूमिका ही याच समतोलाचे रक्षण करण्याची आहे. फिटनेस चाचण्या ही केवळ अडचण नसून, खेळाडूंचे संरक्षण करणारी एक पद्धत आहे. हार्दिक पंड्याची परतणी ही पुनर्वसनाच्या विज्ञानाचा विजय आहे, तर शुभमन गिलची सध्याची परीक्षा ही भविष्यातील संकट टाळण्याचा प्रयत्न आहे.

खेळाडू हे राष्ट्राची मोलाची मालमत्ता आहेत. त्यांच्या आरोग्याचे व्यवस्थापन हे केवळ संघाच्या यशासाठीच नव्हे, तर त्यांच्या दीर्घ आणि कमाल कार्यक्षमतेने भरलेल्या कारकिर्दीसाठी देखील गरजेचे आहे. प्रेक्षक म्हणून, आपण केवळ चौकारांवर टाळ्या वाजवू नयेत, तर जखमेतील धैर्याने परत येणाऱ्या खेळाडूंच्या संघर्षाचीही प्रशंसा करावी.

(FAQs)

१. शुभमन गिल आता लगेचच ऑस्ट्रेलिया दौऱ्यावर परत येतील का?
उत्तर: फिटनेस असेसमेंट सुरू झाल्याने परतणे लगेचच होईल असे नाही. ही प्रक्रिया अनेक टप्प्यात असते. प्रथम, त्यांना NCA मध्ये सर्व चाचण्यांमध्ये यशस्वी होणे आवश्यक आहे. त्यानंतर, संभाव्यतः दौऱ्यावरील संघात सामील होऊन तेथील फिजिओ आणि कोचिंग स्टाफकडून अंतिम मंजुरी मिळवावी लागेल. जर सर्व काही ठीक गेले, तर ते दुसऱ्या किंवा तिसऱ्या कसोटीसाठी परत येऊ शकतात. पण BCCI आणि संघ व्यवस्थापन त्यांच्या पूर्ण आरोग्यावर भर देतील, त्यामुळे घाई होणार नाही.

२. हार्दिक पंड्यांनी पाठ दुखीचा स्थायी उपचार केला आहे का? ते पुन्हा पूर्ण ऑलराउंडर म्हणून गोलंदाजी करू शकतील का?
उत्तर: पाठदुखी (खास करून स्ट्रेस-संबंधित) साठी सहसा ‘स्थायी उपचार’ हा शब्द वापरला जात नाही. हे एक असे दुखणे आहे ज्याचे दीर्घकालीन व्यवस्थापन केले पाहिजे. पंड्यांनी त्यांच्या ताकदीच्या कार्यक्रमात, गाभ्याच्या स्नायूंच्या प्रशिक्षणात आणि कदाचित त्यांच्या गोलंदाजीच्या क्रियेमध्ये बदल करून याचे व्यवस्थापन केले आहे. ते नक्कीच गोलंदाजी करू शकतील, पण BCCI आणि संघ व्यवस्थापन त्यांच्या गोलंदाजीच्या कामाचे प्रमाण (वर्कलोड) काळजीपूर्वक नियंत्रित करतील. त्यांना महत्त्वाच्या मालिका आणि सामन्यांसाठी ‘इम्पॅक्ट बोलर’ म्हणून वापरले जाऊ शकते, पण प्रत्येक सामन्यात ४ षटके अशी अपेक्षा केली जाणार नाही.

३. NCA ची फिटनेस चाचणी उत्तीर्ण होण्यासाठी खेळाडूंना कोणत्या विशिष्ट मानदंडांची पूर्तता करावी लागते?
उत्तर: BCCI ही मानदंड सार्वजनिक करत नाही, कारण ती वैयक्तिक असतात. पण सामान्यतः, खालील गोष्टींचा समावेश होतो:

• वेदना-मुक्त हालचाल: जखम झालेल्या भागात कोणतीही वेदना नसणे.
• ताकदीची पुनर्प्राप्ती: आइसोकायनेटिक चाचणीमध्ये जखम झालेल्या बाजूची ताकद न जखम झालेल्या बाजूच्या ९०-९५% पेक्षा कमी नसावी.
• कार्यात्मक क्षमता: स्प्रिंट वेग, उडीचे अंतर आणि चपळता यामध्ये कोणतेही कमतरता नसणे.
• क्रिकेट-विशिष्ट कार्य: नेट सेशन्स दरम्यान पूर्ण तीव्रतेने सराव करण्यास सक्षम असणे.
• शारीरिक तयारी: योग्य हृदयाची कार्यक्षमता आणि सहनशक्ती असणे.

४. खेळाडूंच्या जखमा टाळण्यासाठी सर्वसामान्य क्रिकेट खेळाडू काय करू शकतात?
उत्तर: व्यावसायिक स्तरावरील प्रशिक्षण नसले तरीही, काही मूलभूत तत्त्वे पाळली पाहिजेत:

• योग्य वॉर्म-अप आणि कूल-डाउन: खेळण्यापूर्वी किमान १५ मिनिटे डायनॅमिक स्ट्रेचिंग (हालचालीसह ताण) आणि खेळल्यानंतर स्टॅटिक स्ट्रेचिंग (स्थिर ताण) करावा.
• स्नायूंची ताकद आणि स्थिरता: मागच्या मांडी (हॅमस्ट्रिंग), पुढच्या मांडी (क्वाड्रिसेप्स) आणि गाभ्याच्या (कोर) स्नायूंवर भर द्यावा.
• विश्रांती आणि पुनर्प्राप्ती: शरीराला विश्रांती द्यावी. झोपेचा काळ पुरेसा असावा.
• योग्य पोषण आणि जलयोजन: पुरेसे प्रथिने (प्रोटीन), साधे कार्बोहायड्रेट आणि पाणी प्यावे.
• ऐकणे: शरीराला वेदना किंवा अस्वस्थता दिसल्यास, ताण न घेता विश्रांती घ्यावी.

५. IPL मध्ये खेळाडूंच्या जखमांचे प्रमाण जास्त का असते?
उत्तर: IPL मध्ये जखमांचे प्रमाण जास्त असण्याची अनेक कारणे आहेत:

• ताणाचे संकुचित वेळापत्रक: अनेक सामने कमी अंतरावर असतात, ज्यामुळे शरीराला पुनर्प्राप्तीचा वेळ मिळत नाही.
• तापमान आणि हवामान: उन्हाळ्यात उष्ण आणि दमट हवामानामुळे निर्जलीकरण आणि स्नायूंची थकवा वाढते.
• विविध भूमिका: IPL मध्ये खेळाडूंनी अनेकदा त्यांच्या सामान्य देशांतर्गत किंवा आंतरराष्ट्रीय भूमिकेपेक्षा वेगळ्या भूमिका पार पाडाव्या लागतात (उदा., मध्यम-जलद गोलंदाजाला मरणाच्या षटकांसाठी वापरणे).
• कॅरियरची ताण: IPL हा एक मोठा आर्थिक आणि प्रतिष्ठेचा कार्यक्रम असल्याने, खेळाडू कधीकधी जखमेसह खेळण्याचा दबाव अनुभवतात.
  हे लक्षात घेऊन, IPL संघ आता त्यांचे स्वतःचे मोठे वैद्यकीय आणि तयारी स्टाफ ठेवतात, आणि BCCI सह समन्वय साधून खेळाडूंचे कार्यभार व्यवस्थापित करतात.