विराट कोहली म्हणाले, “मला जास्त तयारीची गरजच नव्हती”; BCCI च्या देशांतर्गत क्रिकेट धोरणावर वेध

विराट कोहली म्हणाले, “मला कधीही जास्त तयारीची गरजच नव्हती.” हे BCCI च्या देशांतर्गत क्रिकेटसाठीच्या नव्या नियमावर उघड टीका आहे का? वरिष्ठ खेळाडू आणि क्रिकेट बोर्ड यांच्यातील मतभेद, तयारीचे नवे तंत्रज्ञन आणि यामागचे कारण याबद्दल संपूर्ण विश्लेषण.

विराट कोहलींचा संदेश: ‘मला जास्त तयारीची गरजच नव्हती’ – BCCI, देशांतर्गत क्रिकेट आणि वरिष्ठ खेळाडूंची भूमिका

“मला कधीच खूप जास्त तयारीची गरज भासली नाही. मी नेहमी असं मानतो की, तुम्ही चांगले क्रिकेट खेळायचे असेल तर, तुम्ही फक्त उठा आणि खेळा.” भारतीय क्रिकेटचे माजी कर्णधार आणि जगातील सर्वोत्तम फलंदाजांपैकी एक विराट कोहली यांनी हे शब्द ऑस्ट्रेलियाविरुद्धच्या कसोटी मालिकेपूर्वी उच्चारले. पृष्ठभागावर हे एक साधे विधान दिसते, पण भारतीय क्रिकेटच्या सध्याच्या राजकारणात हे एक बॉम्बसारखे उतरले आहे. कारण अलीकडेच BCCI ने एक अंतर्गत आदेश काढला आहे, ज्यात सर्व फिट वरिष्ठ खेळाडूंना जेव्हा ते आंतरराष्ट्रीय क्रिकेटमधून मोकळे असतील, तेव्हा देशांतर्गत क्रिकेट खेळणे अनिवार्य केले आहे. कोहलींचे हे विधान या आदेशावर एक वेधक, अप्रत्यक्ष प्रतिक्रिया मानली जात आहे.

हा फक्त एक खेळाडू आणि बोर्ड यांच्यातील वाद नाही. हा एक मूलभूत प्रश्न आहे: आधुनिक युगातील सर्वोच्च स्तरावरील खेळाडूंसाठी ‘तयारी’ म्हणजे नक्की काय? देशांतर्गत क्रिकेट हा एकमेव उपाय आहे का? की नवीन तंत्रज्ञान, वैयक्तिक सराव आणि मानसिक तयारी हे अधिक प्रभावी मार्ग आहेत? या लेखात आपण कोहलीच्या म्हणण्याच्या प्रत्येक स्तरावर उतरून, BCCI च्या धोरणाची पडताळणी करून आणि आंतरराष्ट्रीय क्रिकेटपटूच्या मानसिकतेचे विश्लेषण करून या प्रश्नाचे उत्तर शोधणार आहोत.

BCCI चा आदेश: ‘खेळा किंवा…’ – पाठपुरावा किंवा पुराणमतवाद?

BCCI चा हा अलीकडचा आदेश कोणत्या संदर्भात आला? अनेक वरिष्ठ खेळाडू – विशेषत: ज्यांना किंवा ज्यांच्या फॉर्मबद्दल चिंता आहे अशा खेळाडूंना – आंतरराष्ट्रीय मालिकांच्या दरम्यान देशांतर्गत क्रिकेट टाळण्याची प्रवृत्ती दिसत होती. उदाहरणार्थ, चेतेश्वर पुजारा, अजिंक्य रहाणे आणि इशान किशन यांना रणजी ट्रॉफी खेळण्यासाठी पत्रे पाठवण्यात आली होती. बोर्डचा यामागचा हेतू स्पष्ट आहे: खेळाडूंना स्पर्धात्मक सामन्यांचा सराव मिळावा, त्यांची फॉर्म तपासता यावी आणि देशांतर्गत क्रिकेटला एक ‘स्टार पॉवर’ मिळावा ज्यामुळे ह्या स्पर्धांना प्रेक्षक आणि महत्त्व मिळेल.

पण या आदेशातील मोठी समस्या काय आहे?

1. कार्यभार व्यवस्थापन (वर्कलोड मॅनेजमेंट): आधुनिक क्रिकेटपटू वर्षभर IPL, आंतरराष्ट्रीय सामने आणि आता क्लब क्रिकेटसाठी देखील खेळतात. त्यांच्या शरीराला विश्रांती आवश्यक असते. देशांतर्गत सामन्यांमध्ये ‘थांबा’ म्हणून विश्रांतीचा काळ गमावणे म्हणजे जखमा आणि थकव्याचा धोका वाढवणे.
2. गुणवत्तेचा प्रश्न: कोहली सारख्या खेळाडूसाठी रणजी ट्रॉफीतील दर्जा आणि आंतरराष्ट्रीय कसोटी क्रिकेटचा दर्जा यात प्रचंड तफावत आहे. एका खेळाडूला पॅट कमिंसच्या पुढील चेंडूसाठी तयार करणारा सराव रणजीमध्ये मिळणार नाही. त्यामुळे, हा सराव ‘प्रभावी’ आहे का?
3. मानसिक आव्हान: वरिष्ठ खेळाडूंसाठी, देशांतर्गत क्रिकेट हा एक मोठा मानसिक बदल असतो. त्यांच्यावर प्रचंड माध्यमांचे दबाव, अपेक्षा आणि कमी दर्जाच्या सोयी यांचा सामना करावा लागतो. हे त्यांच्या मुख्य लक्ष्यापासून विचलित करू शकते.

विराट कोहलींचे विधान: एका चेंडूत तीन संदेश

कोहलींचे म्हणणे केवळ तोंडी उद्गार नव्हते, तर ते एक तीन-स्तरीय संदेश होता.

१. व्यक्तिमत्त्व आणि आत्मविश्वासावरील भर:
कोहली हे नेहमीच अत्यंत आत्मविश्वासू आणि सहज प्रतिभावान खेळाडू म्हणून ओळखले जातात. “उठा आणि खेळा” हा त्यांच्या क्रिकेट तत्त्वज्ञानाचा एक भाग आहे. त्यांचा अर्थ असा की, त्यांच्याकडे इतका प्रचंड अनुभव आणि कौशल्य आहे की, त्यांना स्पर्धात्मक फॉर्म मिळवण्यासाठी दीर्घकालीन देशांतर्गत सामने खेळण्याची गरज नाही. काही गंभीर नेट सेशन आणि मानसिक स्विच-ऑन करणे पुरेसे आहे. हे त्यांच्या एलिट माइंडसेट चे दर्शक आहे.

२. तयारीच्या आधुनिक पद्धतींकडे निर्देश:
आजच्या युगात, तयारी म्हणजे केवळ मैदानावर उतरणे नाही. त्यात अनेक गोष्टींचा समावेश होतो:

• विश्लेषणात्मक तयारी: संघाच्या सहाय्यकांकडून व्हिडिओ विश्लेषण, विरोधी गोलंदाजांच्या कौशल्यांचा अभ्यास.
• वैयक्तिक नेट सेशन्स: स्वतःच्या गरजेनुसार केलेला सराव, ज्यामध्ये विशिष्ट कमतरता दूर करता येतात. (उदा., कोहलीने स्विंग गोलंदाजीविरुद्ध सराव केला असेल).
• मानसिक तयारी: मानसिक समृद्धी कोच, ध्यान, विश्रांतीच्या तंत्रांचा वापर.
• शारीरिक तयारी: स्ट्रेंथ अँड कंडिशनिंग सेशन्स, पुनर्प्राप्ती प्रक्रिया.
  कोहली हे सूचित करतात की, या पद्धतींमुळे देशांतर्गत सामन्यांची गरज कमी झाली आहे.

३. BCCI च्या धोरणावर एक शांत, पण मजबूत प्रतिक्रिया:
हा संदेश सर्वात महत्त्वाचा आहे. कोहली, जे एक वेळी भारतीय क्रिकेटचे सर्वात शक्तिशाली व्यक्तिमत्त्व होते, ते BCCI ला सांगत आहेत की, “माझी कारकीर्द आणि माझी तयारी मी चांगली जाणतो. मला सांगू नका काय करावे.” हे एका वरिष्ठ व्यावसायिकाच्या स्वायत्ततेचे रक्षण करण्याचा प्रयत्न आहे. हे एक सूचना आहे की, बोर्डाने प्रत्येक खेळाडूसाठी वैयक्तिक दृष्टिकोन अपनावा, एकसारखे नियम लादू नयेत.

तयारीचे विज्ञान: सराव सामना (मॅच प्रॅक्टिस) का गरजेचा आहे?

खेळाच्या मानसशास्त्रानुसार, ‘स्पर्धात्मक तीव्रता’ ही एक वेगळी गोष्ट आहे जी केवळ नेट सेशन्समध्ये पुनरुत्पादित करता येत नाही. सामन्याचा दबाव, परिस्थितीचा ताण, क्षणिक निर्णय घेणे यासाठी सराव सामन्यांची (मॅच सिम्युलेशन) आवश्यकता असते. पण प्रश्न असा आहे की, कोणत्या स्तरावरचे सराव सामने?

एका तरुण खेळाडूसाठी, रणजी ट्रॉफी हा सर्वोत्तम प्रशिक्षण मैदान आहे. पण एका ३५+ वर्षांच्या, १००हून अधिक कसोट्या खेळलेल्या खेळाडूसाठी, त्याचा उपयोग मर्यादित आहे. त्यांच्या साठी, ‘ए’ संघाचे दौरे, इंट्रा-स्क्वाड सराव सामने किंवा यापेक्षा उच्च दर्जाचे सराव पर्याय अधिक उपयुक्त ठरू शकतात.

काय करावे? एक सुविचारित मार्ग

या संघर्षाचे निराकरण करण्यासाठी एक समतोल मार्ग हवा.

१. लवचिक धोरण: BCCI ने प्रत्येक खेळाडूसाठी एक वैयक्तिक ‘तयारी आणि विश्रांती’ कार्यक्रम (इंडिव्हिज्युअल प्लान) तयार केला पाहिजे. काहींना देशांतर्गत क्रिकेटची गरज असेल (जसे की, जखमेतून परत येणारे किंवा फॉर्म गमावलेले खेळाडू), तर काहींना नसेल (जसे की कोहली, रोहित शर्मा).
२. उच्च-दर्जाचे सराव पर्याय निर्माण करणे: BCCI ने आंतरराष्ट्रीय खेळाडूंसाठी विशेष सराव सामने आयोजित करावेत, ज्यात उच्च-दर्जाचे गोलंदाज आणि स्पर्धात्मक वातावरण असेल. उदाहरणार्थ, आयरलंड किंवा बांग्लादेशसारख्या संघांविरुद्ध ‘ए’ संघाचे सामने.
३. संवाद: BCCI आणि वरिष्ठ खेळाडूंमध्ये खुला संवाद हवा. धोरणे लादण्याऐवजी, एकत्रितपणे निर्णय घेतले पाहिजेत.
४. देशांतर्गत क्रिकेटचे संरक्षण: देशांतर्गत क्रिकेट हे भारतीय क्रिकेटचे पायाच आहेत. पण त्याचे महत्त्व वाढवण्यासाठी केवळ वरिष्ठ खेळाडूंना लादून चालणार नाही. बोर्डाने रणजी ट्रॉफीला अधिक प्रेक्षक, अधिक माध्यम कव्हरेज आणि आर्थिक सहाय्य देऊन स्वतःचा दर्जा वाढवला पाहिजे. मग खेळाडू स्वतःहून तिकडे आकर्षित होतील.

विश्वासाचा प्रश्न

विराट कोहलींचे विधान हे केवळ तयारीवरील मत नाही, तर विश्वासाचा प्रश्न आहे. BCCI चे वरिष्ठ खेळाडूंवर विश्वास आहे का की ते स्वतःची तयारी व्यवस्थापित करू शकतात? की बोर्डाला वाटते की त्यांना नियंत्रित करणे आवश्यक आहे?

कोहली सारखा खेळाडू, ज्याने आपल्या अतुलनीय अभ्यासाच्या आणि तयारीच्या नैतिकतेद्वारे भारतीय क्रिकेट बदलले, त्याला हे माहित आहे की तो काय करतो आहे. त्याच्या टिप्पणीमागचा खरा आवाज असा आहे: “माझ्यावर विश्वास ठेवा. मी यासाठी १५ वर्षे काम केले आहे. मी जेव्हा मैदानावर येतो, तेव्हा मी नेहमीपेक्षा अधिक तयार असतो.”

शेवटी, उद्देश सर्वांचा एकच आहे: भारतासाठी विजय. हा उद्देश साध्य करण्यासाठी, BCCI आणि त्याचे तारे यांनी एकमेकांच्या विशेषज्ञतेवर विश्वास ठेवून एकत्र काम केले पाहिजे. एका खेळाडूला त्याच्या शिखरावर असताना त्याच्या तयारीवर शंका घेणे, तो खाली येण्याची सुरुवात ठरू शकते. विराट कोहलींनी आपल्याला हेच सांगितले आहे – फक्त थोड्या वेगळ्या शब्दात.

(FAQs)

१. BCCI ने वरिष्ठ खेळाडूंसाठी देशांतर्गत क्रिकेट अनिवार्य का केले? त्यामागचे खरे कारण काय?
उत्तर: BCCI ची अनेक कारणे आहेत:

• फॉर्मची खात्री: काही वरिष्ठ खेळाडू आंतरराष्ट्रीय सामन्यांमधील खराब फॉर्ममुळे चर्चेत आहेत. बोर्डाला असे वाटते की स्पर्धात्मक देशांतर्गत सामने खेळल्याने त्यांना धनादेश (कॉन्फिडन्स) आणि फॉर्म परत मिळेल.
• देशांतर्गत क्रिकेटचे संवर्धन: रणजी ट्रॉफी सारख्या स्पर्धांना जास्त प्रेक्षक आणि माध्यमांचे लक्ष वेधायचे असेल, तर कोहली, रोहित सारख्या स्टार्सची उपस्थिती गरजेची आहे. हे देशांतर्गत क्रिकेटचे महत्त्व वाढवते.
• संदेश देणे: बोर्ड हा संदेश देतो की, कोणालाही आपल्या जागेवर सुट्टी नाही. प्रत्येकाने कठोर परिश्रम करावेत आणि त्यांची जागा सिद्ध करावी.
• तरुण खेळाडूंना प्रेरणा: जेव्हा तरुण खेळाडू वरिष्ठांना त्यांच्यासोबत खेळताना पाहतात, तेव्हा त्यांना प्रेरणा मिळते आणि दर्ज्याची कल्पना येते.

२. विराट कोहलींनी म्हटल्याप्रमाणे, खरोखरच काही खेळाडूंना जास्त तयारीची गरज नसते का?
उत्तर: होय, पण ही एक अत्यंत दुर्मिळ गोष्ट आहे. कोहली हे एक अपवाद आहेत. त्यांच्याकडे अतुलनीय प्रतिभा, अविश्वसनीय आत्मविश्वास आणि १००हून अधिक कसोट्यांचा अनुभव आहे. त्यांच्या मनात क्रिकेटचे सूक्ष्म तंत्रज्ञान इतके कोरले गेलेले आहे की, ते ‘स्विच ऑन’ करू शकतात. पण बहुतेक खेळाडूंना, अगदी वरिष्ठांनासुद्धा, काही प्रमाणात स्पर्धात्मक सरावाची गरज असते. मुद्दा असा आहे की, प्रत्येकाची गरज वेगळी असते. काहींसाठी २ रणजी सामने पुरेसे असतात, तर काहींना फक्त नेट सेशन्स पुरेसे असतात. एकच नियम सर्वांवर लादणे चुकीचे आहे.

३. देशांतर्गत क्रिकेट खेळल्याने वरिष्ठ खेळाडूंच्या कार्यभारात (वर्कलोड) वाढ होत नाही का? जखमांचा धोका वाढत नाही?
उत्तर: नक्कीच होतो. हा या संपूर्ण चर्चेतील सर्वात मोठा वैध प्रश्न आहे. आधुनिक क्रिकेटपटूंचे वेळापत्रक अगदी घट्ट असते. त्यांच्यासाठी ‘विश्रांती’ हा काळ तितकाच महत्त्वाचा आहे जितका सरावाचा. रणजी ट्रॉफीचा सामना ४ दिवस चालतो आणि तो भौतिकदृष्ट्या खूप खर्चिक असतो. यामुळे थकवा वाढतो आणि जखमांचा धोका निर्माण होतो. BCCI ला याची काळजी घ्यावी लागेल. समाधान म्हणजे, वरिष्ठ खेळाडूंना देशांतर्गत सामन्यांसाठी ‘कमी दर्जाचा’ दर्जा देणे किंवा त्यांना फक्त लिमिटेड ओव्हर्सच्या सामन्यांपुरते मर्यादित ठेवणे.

४. इतर देशांमध्ये (ऑस्ट्रेलिया, इंग्लंड) अशीच नियमे आहेत का? तेथे वरिष्ठ खेळाडू देशांतर्गत क्रिकेट खेळतात का?
उत्तर: इतर देशांमध्ये परिस्थिती वेगळी आहे.

• ऑस्ट्रेलिया: ऑस्ट्रेलियन क्रिकेटमध्ये, शेफील्ड शील्ड (रणजी प्रमाणे) ला खूप महत्त्व आहे. स्टीव्ह स्मिथ, उस्मान खवाजा सारखे वरिष्ठ खेळाडू नियमितपणे शील्ड क्रिकेट खेळतात, कारण तेथील दर्जा खूप उच्च आहे आणि तो आंतरराष्ट्रीय क्रिकेटच्या जवळपास आहे. तेथे ही एक मजबूत संस्कृती आहे.
• इंग्लंड: इंग्लंडमध्ये ‘द काउंटी चॅम्पियनशिप’ आहे, पण वरिष्ठ केंद्रीय करार असलेले खेळाडू (जसे की जो रूट, बेन स्टोक्स) यांच्यावर कार्यभार व्यवस्थापनासाठी त्यांची निवड मर्यादित असते. इंग्लंड आणि वेल्स क्रिकेट बोर्ड (ECB) आपल्या ताऱ्यांसोबत अधिक लवचिक आहे.
  मुख्य फरक असा आहे की, ऑस्ट्रेलियामध्ये देशांतर्गत आणि आंतरराष्ट्रीय क्रिकेटमधील दर्ज्यातील तफावत भारतापेक्षा कमी आहे. त्यामुळे तेथील सराव अधिक प्रभावी ठरतो.

५. भविष्यात काय होणार? BCCI आपले धोरण बदलेल की खेळाडूंना सक्ती करेल?
उत्तर: हे सर्व कोहली आणि इतर वरिष्ठ खेळाडू (रोहित शर्मा, जसप्रीत बुमराह) त्यांच्या पुढील भूमिकेवर अवलंबून आहे. जर ते मोठ्या सामन्यांमध्ये (जसे की ऑस्ट्रेलियाविरुद्ध कसोटी) चांगले कामगिरी करतात, तर त्यांच्या तयारीच्या पद्धतीवर प्रश्नचिन्ह लावणे कठीण होईल. BCCI ला लवचिकता दाखवावी लागेल आणि प्रत्येक खेळाडूसाठी वैयक्तिक योजना तयार करावी लागेल. जर कोहलीसारखे खेळाडू देशांतर्गत क्रिकेट खेळण्यास नकार देतात आणि तरीही आंतरराष्ट्रीय सामन्यांमध्ये यशस्वी ठरतात, तर BCCI च्या ‘सक्तीच्या’ धोरणाचा पाया खच्ची होईल. शक्यतो, दोन्ही बाजूंमध्ये एक मधल्या मार्गाचे समाधान होईल.