Home एज्युकेशन MAVEN Mars Orbiter शी संपर्क तुटला – मंगळ ग्रहाच्या अभ्यासातील मोठा धक्का

एज्युकेशन

MAVEN Mars Orbiter शी संपर्क तुटला – मंगळ ग्रहाच्या अभ्यासातील मोठा धक्का

Sonam JoshiDecember 11, 20251 Mins read14

NASA च्या MAVEN Mars Orbiter शी संपर्क गहाळ झाला. मंगळाच्या पाठीमागून परत येताना संकेत हरवला; शास्त्रज्ञ त्वरित तपास करत आहेत.

NASA चा MAVEN Mars Orbiter ‘silent’: 11 वर्षांच्या मंगळ मोहिमेतील सर्वात गंभीर क्षण

मानवजातीच्या दृष्टीने अंतराळ संशोधन हे मानवाच्या ज्ञानाच्या सीमा विस्तारण्याचे साधन आहे. अवकाश मोहिमांमध्ये एकेक क्षण नवीन प्रश्न निर्माण करतो, नवीन डेटा देतो आणि कधीकधी—मोठ्या संकटाची चाहूलही देतो.
अशाच एका मोठ्या घटनेचा सामना NASA करत आहे: Mars Atmosphere and Volatile Evolution Mission (MAVEN) या यंत्रणेशी अचानक संपर्क तुटला आहे.

11 वर्षे मंगळाच्या कक्षेत फिरत पृथ्वीवर अमूल्य वैज्ञानिक माहिती पाठवणारे हे spacecraft अचानक शांत झाले—हे केवळ एका mission चे समस्या नाही, तर संपूर्ण planetary science community साठी धक्का आहे.

भाग 1: MAVEN म्हणजे काय? मिशनची ओळख

MAVEN ही NASA ची एक अत्यंत महत्वाची Mars मिशन होती.
याचे मुख्य उद्दिष्ट:

• मंगळाचे वातावरण कसे कमी झाले?
• मंगळाच्या वायुमंडलाने कधी पाणी/हवा ठेवणे का थांबवले?
• सूर्याच्या सौरवाऱ्याचा (solar wind) मंगळावर कसा परिणाम होतो?
• मंगळाच्या वातावरणातील charged particles, ions, gases, escape rates कसे बदलतात?

MAVEN हे मंगळाच्या atmosphere evolution समजण्यासाठी आद्यत्वाचा spacecraft ठरले. त्याने अवकाशातील अनेक instrument चा वापर करून डेटा दिला:
• Neutral Gas and Ion Mass Spectrometer
• Langmuir Probe
• Magnetometer
• Imaging Ultraviolet Spectrograph

या सर्व instruments ने मिळून मंगळाचा atmospheric loss कसा घडतो याचा पूर्ण वैज्ञानिक पॅटर्न समोर आणला.

भाग 2: संपर्क कसा आणि का तुटला?

NASA च्या तांत्रिक आकडेवारीनुसार, 6 डिसेंबर रोजी MAVEN Mars च्या पाठीमागून जात असताना (planetary occultation अवस्था) Deep Space Network कडून signal lock मिळणे अपेक्षित होते. पण spacecraft ने कोणताही प्रतिसाद दिला नाही.

सामान्यतः:
• Mars च्या पाठीमागून बाहेर आल्यावर signal पुन्हा मिळतो
• Antenna re-orientation झाली की संपर्क लगेच व्हायला हवा

परंतु या वेळी:
• spacecraft expected contact window मध्ये शांत राहिले
• कोणताही telemetry ping किंवा beacon mode signal प्राप्त झाला नाही
• emergency fail-safe modes देखील सक्रिय दिसत नाहीत

याचा अर्थ असा की समस्या खालील पैकी कोणत्याही subsystem मध्ये असू शकते:

1. Communication Antenna Failure

Antenna चा pointing चुकीचा असू शकतो किंवा transmitter malfunction झाला असेल.

2. Power System Glitch

Solar panels किंवा onboard batteries मध्ये तांत्रिक तुटवडा आला असेल.

3. Onboard Computer Failure

Spacecraft चा main computer hang, memory corruption किंवा reboot loop मध्ये गेला असेल.

4. Orientation Control Error

Spacecraft चुकीच्या दिशेने फिरल्यास antenna Earth कडे नसते.

5. High-energy radiation impact

Solar radiation storms कधीकधी electronics मध्ये irreversible faults निर्माण करू शकतात.

NASA या सर्व शक्यतांचा क्रमाने तपास करत आहे.

भाग 3: MAVEN चे महान वैज्ञानिक योगदान

11 वर्षांतील MAVEN च्या कामगिरीला बदल नाही. त्याने Mars बद्दल खालील महत्त्वाच्या गोष्टी स्पष्ट केल्या:

1. मंगळाचे वातावरण हळूहळू अंतराळात हरवत आहे

Solar wind मुळे मंगळाचे वातावरण molecules स्वरूपात space मध्ये उडून जात आहे.
MAVEN ने escape rate पहिल्यांदा मोजला.

2. मंगळ एकेकाळी पाण्याने भरलेला ग्रह होता

Ultraviolet spectrograph ने ancient water signatures ओळखण्यास मदत केली.

3. Ionosphere dynamics

Mars च्या ionosphere मध्ये दिवस-रात्र बदलांचा अनेक items वर परिणाम MAVEN ने नोंदवला.

4. Magnetic field remnants

Mars च्या पृष्ठभागाखाली प्राचीन magnetic activity चे संकेत MAVEN ने शोधले.

5. Other missions साठी communication relay

Curiosity आणि Perseverance rover साठी डेटा relay करण्याचे काम MAVEN करत असे.
त्याचा loss communication network साठी मोठी पोकळी निर्माण करतो.

भाग 4: 11 वर्षांच्या अंतराळ प्रवासानंतर तांत्रिक त्रुटी का वाढतात?

Spacecraft वर खालील constant stresses काम करतात:

• अत्यंत तापमान बदल
• cosmic radiation
• micrometeorite impacts
• aging circuits
• battery degradation
• software wear-out

MAVEN चे expected lifespan होत्या: 2 वर्षे
पण त्याने 11 वर्षे काम केले—म्हणजेच त्याने आपली मर्यादा ओलांडलेली होती.

अशा अवस्था spacecraft वर “end-of-life anomalies” दाखवतात.

भाग 5: MAVEN हरवण्याचे थेट परिणाम

1. Mars atmosphere data मध्ये मोठी पोकळी

Seasonal atmospheric escape patterns चे real-time data थांबले.

2. Rover communications मध्ये कमी redundancy

Odyssey आणि MRO हे दोन spacecraft आता एकमेव relay options आहेत.

3. Mars climate models वर परिणाम

एक continuous dataset खंडित झाल्याने climate simulation accuracy कमी होऊ शकते.

4. Human missions साठी तयारीवर परिणाम

Mars च्या radiation आणि atmospheric conditions समजून घेण्यासाठी MAVEN चा डेटा महत्त्वाचा होता.

भाग 6: NASA ची पुढील पावले

NASA खालील गोष्टींचा प्रयत्न करत आहे:

• Deep Space Network द्वारे विविध frequency attempts
• spacecraft ला forced reboot commands
• blind commanding (spacecraft दिसत नसताना commands पाठवणे)
• low-speed beacon modes शोधणे
• spacecraft orientation predict करून antenna alignment commands पाठवणे

जर MAVEN मधील काही subsystem कार्यरत असेल तर NASA त्याला पुन्हा “wake-up signal” देण्याचा प्रयत्न करेल.

भाग 7: MAVEN पुनरुज्जीवनाची (recovery) शक्यता किती?

History पाहता Mars मिशन मध्ये अनेकदा spacecraft काही दिवसांनंतर respond करतात.
पण:

• 11 वर्षांचा hardware fatigue
• deep space radiation
• aging processors

यामुळे “recovery probability moderate” आहे.
तरीही NASA अखेरचा प्रयत्न करतच राहील कारण MAVEN ने दिलेले data unparalleled आहे.

भाग 8: मंगळ संशोधनाच्या भविष्यावर MAVEN चा प्रभाव

• पुढील Mars orbiters मध्ये अधिक मजबूत communication systems असतील.
• autonomy (स्वयंचलित decision-making) वाढवली जाईल.
• radiation-resistant processors वापरले जातील.
• long-duration spacecraft साठी AI-based self-health monitoring systems विकसित होतील.

MAVEN ने दाखवले की decade-long planetary missions ही नवीन सामान्य गोष्ट बनली आहे.