Home लाइफस्टाइल चाइल्ड सायकॉलॉजिस्ट्सच्या मते: मुलांना कधीही म्हणायची नाहीत अशा 10 गोष्टी

चाइल्ड सायकॉलॉजिस्ट्सच्या मते: मुलांना कधीही म्हणायची नाहीत अशा 10 गोष्टी

Sonam JoshiDecember 16, 20251 Mins read14

बाल मानसशास्त्रानुसार मुलांना कधीही म्हणू नयेत अशी 10 गोष्टी आणि त्याऐवजी कसे बोलावे — पालकांसाठी सखोल मार्गदर्शन.

मुलांशी बोलताना टाळाव्यात अशा 10 वाक्यांचा सखोल आढावा

पालक म्हणून आपण आपल्या मुलांशी बोलतो — शिकवतो, मार्गदर्शन करतो, कधी-कधी समजावून सांगतो.
पण त्या संवादाची भाषा आणि शब्दांची निवड इतकी महत्त्वाची असते की ते मुलांच्या मनोविकासावर, आत्म-विश्वासावर आणि भावना-संभाळ क्षमतेवर दीर्घकालीन परिणाम करू शकतात.

बाल मानसशास्त्रात (Child Psychology) लिहिलं जातं की काही वाक्ये मुलांना अजाणतेपणे अपमानित, कमी आकांक्षा, घाबरणं आणि आत्म-संशय असे विचार देतात — आणि आपण ते कधीच म्हणायचे नाही.

या लेखात आपण पाहणार आहोत:
➡ 10 अशी वाक्ये जे कधीही मराठी/इतर भाषेत मुलांना मतलबीपणे म्हणू नयेत
➡ प्रत्येक वाक्याबद्दल ते का धोकादायक असतात
➡ आणि त्याऐवजी काय म्हणावं आणि कसे संवाद साधावा
➡ जीवनातील सखोल प्रेरणा, भाषा-आहेत वा भावना-आहेत प्रत्येक पैलूवर मानवी व संवेदनशील दृष्टिकोन

हे शब्द शिक्षणाच्या स्वरूपात नाहीत, तर पालक-मुलांमधील नात्याच्या भाषेत समजून घेण्यायोग्य, मानवी आणि संवादात्मक मार्गदर्शन म्हणून आहे.

भाग 1: मुलांशी संवादाची महत्त्वाची भूमिका

1.1 शब्दांचे प्रभाव

आपण जे काही बोलतो ते फक्त ते शब्द नाहीत — आपल्या भावना, विश्वास, अपेक्षा आणि संस्कारं सुद्धा त्या शब्दांमधून मुलांच्या मनात जाते.
या तीव्र मनोवैज्ञानिक प्रक्रिया इतकी संवेदनशील असते की काही साधे वाक्य त्यांच्या आत्म-विश्वासावर, सामाजिक भावनेवर आणि विचार प्रक्रियेवर परिणाम करु शकतात.

1.2 सकारात्मक संवाद का आवश्यक?

मुलांसोबत संवाद हा शिक्षणाचा भाग नसून मनाचा भाग आहे — जिथे
• भावना
• आत्म-आकलन
• तय्यारी
• सुरक्षितता
ही सगळ्यांची मुलं अनुभू शकतात.

यासाठी आवश्यक आहे की आपलं भाषा-निवड, टोन, आणि अर्थ सांगण्याचा अंदाज संस्कारात्मक आणि प्रेमाने भरलेला असेल.

भाग 2: 1. “तू चुकीचा आहेस” — एक शब्द जसा प्रचंड होतो

2.1 का हे वाक्य धोकादायक?

जेव्हा आपण मुलाला थेट “चुकीचा आहेस” असं म्हणतो, तेव्हा त्यांना वाटू शकतं की
➡ स्वतःमध्ये काही तरी तुटेपणा आहे,
➡ ते नेहमीच इतरांपेक्षा कमी आहेत,
➡ त्यांच्यातील क्षमता पुरेशी नाही.

हे वाक्य बहुधा consequence च्या दृष्टिकोनातून बदलता येऊ शकतं.

2.2 याऐवजी काय बोला?

➡ “हे कसं वाटतंय ते मला समजतंय, चला पाहूया कशामुळे असं झालं.”
➡ “आपण एकत्र यावर विचार करू शकतो.”

या बदलून मुलांना समजूतदार, सुरक्षित आणि उज्ज्वल भावनांचा अनुभव मिळतो.

भाग 3: 2. “तुला काहीच येत नाही” — आत्म-विश्वासावर धारदार वार

3.1 वाक्याचा परिणाम

हे वाक्य असेल तेव्हा मुलांना
⚠️ कमी self-value, असमर्थता आणि निराशा
हे अनुभव येऊ शकतात.
खूपदा मुलं अगदी पसंतीच्या विषयातदेखील स्वतःचा आत्म-संशय अनुभवू लागतात.

3.2 काय म्हणावं?

➡ “हे जरा कठीण आहे, पण प्रयत्न केल्यास बघूया काय शिकता येईल.”
➡ “तू सुरुवातपणा करतोयस — पुढे मदत करूया.”

ही भाषा trial-and-error approach ला प्रोत्साहन देते.

भाग 4: 3. “इतरांप्रमाणे उभं राहा” — तुलना करू नका

4.1 तुलना का हानिकारक?

जेव्हा आपण
👉 “अरे, तुझ्याप्रमाणे चालू दे!”
👉 “इतक्या मोठ्या साजणीपेक्षा तुला काहीच जमणार नाही!”
असं म्हणतो, त्यावेळी मुलांना वाटू शकतं:
➡ ते नेहमीच कमी केलं जातंय,
➡ त्यांची ओळख त्यांच्या स्वतःच्या क्षमतांपेक्षा दुसऱ्यांच्या अवलंबून आहे.

4.2 याऐवजी बोला

➡ “प्रत्येकाचं गती आणि शैली वेगळी असते — तुझंच मार्ग शोधूया.”
➡ “तुझे गुण कोणते ते शोधूया!”

ही भाषा self-identity आणि self-esteem वाढवते.

भाग 5: 4. “माझ्या वेळी ते सोपं होतं” — काळाच्या फरकाचा धोका

5.1 आधुनिकपेक्षा जुनाट काळात तुलना करणे

हे वाक्य सामान्यतः म्हणलं जातं —
➡ “माझ्या काळी एखादी गोष्ट इतकी कठीण नव्हती.”
पण हे वाक्य मुलाला काळाच्या बदलामुळे self-doubt अनुभवू देतं.

5.2 याऐवजी काय बोला?

➡ “काळ बदलतो आणि प्रत्येकाच्या अनुभवाची किंमत वेगळी असते.”
➡ “तू या वेळेच्या परिस्थितीत योग्य मार्ग शोधू शकतोस.”

या बदलामुळे present-centric विचार वाढतो.

भाग 6: 5. “त्या प्रमाणे वाग” — व्यक्तिमत्वाला बंधन नको

6.1 conformity चा दबाव

जेव्हा आपण
➡ “तू असं करशीलच!”
➡ “जसं मी सांगते तसं कर!”
असं म्हणतो, तेव्हा मुलाला स्वतःच्या व्यक्तिमत्वावर दबाव जाणवतो.

6.2 याऐवजी बोला

➡ “तुझ्या विचारानुसार काय वाटतं?”
➡ “आपण दोघे चर्चा करून चांगलं समाधान शोधू.”

या भाषेमुळे decision-making ability सुधारते.

भाग 7: 6. “शांत बस” — भावना दबवणे टाळा

7.1 भावना व्यक्तीकरणाचं महत्व

जेव्हा आपण म्हणतो:
➡ “शांत बस, रोऊ नको,”
मुलाला वाटू शकतं की भावना व्यक्त करणं चुकीचं आहे.

7.2 याऐवजी बोला

➡ “तुझ्या भावना ऐकूया — सांग काय झालं?”
➡ “रोखठोक बोलायला हिम्मत आहे, ते चांगलं आहे.”

ही भाषा मुलांना emotion regulation शिकवते.

भाग 8: 7. “मी तुझ्यासाठी… करते” — condition प्रेम ठरवू नका

8.1 अटी असलेलं प्रेम

काही वेळा पालक
➡ “मी तुझ्यासाठी हे करतोय.”
असं म्हणतात — पण हे non-conditional love च्या संकल्पनेला प्रतिसाद देण्याचे टाळू शकते.

8.2 याऐवजी काय बोला

➡ “मी तुझ्या परिपक्वतेसाठी मदत करते.”
➡ “मी तुझ्या सुखासाठी हवंय.”

ही भाषा unconditional love ची भावना वाढवते.

भाग 9: 8. “असं करशील तर…” — ‘If-Then’ धमक्यांपासून दूर रहा

9.1 धमक्या का गैरसोयीच्या?

जेव्हा आपण धमक्या वापरतो:
➡ “असं केलं तर तुला असं करेन!”
तेव्हा मुलात fearful obedience निर्माण होतो —
बाकी inner motivation कमकुवत होतं.

9.2 याऐवजी बोला

➡ “आपण इच्छित परिणाम कसे मिळवू शकतो ते पाहूया.”
➡ “असा परिणाम झाला तर पुढं काय?”

ही भाषा collaborative problem-solving वाढवते.

भाग 10: 9. “तू लक्ष देत नाहीस” — ध्यान देण्याऐवजी सहानुभूती दाखवा

10.1 non-attentive label लावणे

जेव्हा आपण म्हणतो:
➡ “तू लक्ष देत नाहीस!”
तेव्हा मुलाला defining flaw सारखं वाटतं.

10.2 याऐवजी काय बोला

➡ “काय गोष्टी लक्षात ठेवायला कठीण वाटतंय?”
➡ “चला हे एकत्र समजूया.”

ही भाषा स्किल-बिल्डिंग आणि supportive stance तयार करते.

भाग 11: 10. “तुझ्यावर समाधान नाही” — unconditional acceptance महत्वाचं

11.1 समाधानाच्या अभावाचा परिणाम

➡ “तुझ्यावर समाधान नाही.”
म्हणून मुलाचे self-worth दुखावू शकतं.

11.2 याऐवजी काय बोला

➡ “मी तुझ्या प्रयत्नांवर गर्व करतो.”
➡ “तुला सुधारायचं आहे ते मी समजतो.”

ही भाषा growth mindset मध्ये मदत करते.

भाग 12: संवादाचे सकारात्मक पर्याय — काय म्हणावे?

➡ “तू हे करू शकतोस — मी तुझ्यावर विश्वास ठेवतो.”
➡ “तू जरी अडखळलास तरी प्रयत्न महत्वाचे.”
➡ “चला हे एकत्र करूया.”
➡ “तुझे विचार ऐकूया.”
➡ “तुझी भावना मान्य आणि महत्त्वाची आहे.”

ही भाषा encouragement, respect आणि empathy यांचे mix आहे — आणि ती मुलांच्या मनावर दीर्घकालीन सकारात्मक प्रभाव करते.