मुंबईकरांसाठी इतिहासातील सर्वात मोठं गिफ्ट! महालक्ष्मी रेसकोर्सवर २९५ एकरचा भव्य ‘सेंट्रल पार्क’

महालक्ष्मी रेसकोर्स आणि कोस्टल रोडच्या मिळून सुमारे २९५–३०० एकर खुल्या जागेवर जागतिक दर्जाचा ‘सेंट्रल पार्क’ उभारण्याची घोषणा उपमुख्यमंत्री एकनाथ शिंदे यांनी केली. कोणतीही काँक्रीट बांधकामे न करता सिटी फॉरेस्ट, क्रीडा संकुल, बॉटनिकल गार्डन, वॉकवे, कॉन्सर्ट ग्राउंड, इनडोअर अरेना अशा सुविधा असलेला हा पार्क “मुंबईकरांसाठी आतापर्यंतचं सर्वात मोठं गिफ्ट” असेल, असा दावा शासनाने केला आहे.

न्यूयॉर्कच्या सेंट्रल पार्कपेक्षा खास? महालक्ष्मी रेसकोर्सवर उभा राहणाऱ्या पार्कचे टॉप फीचर्स उघड

महालक्ष्मी रेसकोर्सवर साकारणार भव्य दिव्य ‘सेंट्रल पार्क’ – मुंबईकरांसाठी इतिहासातील सर्वात मोठं गिफ्ट

मुंबईकरांसाठी सरकारने एक मोठं गिफ्ट जाहीर केलं आहे. महालक्ष्मी रेसकोर्स आणि कोस्टल रोड लगतची मोकळी जागा मिळून तब्बल २९५ एकरवर जागतिक दर्जाचे ‘सेंट्रल पार्क’ उभारण्याचा आराखडा सादर करण्यात आला. या प्रकल्पामुळे मुंबईला न्यूयॉर्कच्या सेंट्रल पार्कच्या धर्तीवर, पण स्थानिक संस्कृती आणि समुद्रकिनाऱ्याच्या वैशिष्ट्यांना अनुसरून, देशातील सर्वात मोठं शहरी हिरवंगार उद्यान मिळणार आहे, असा दावा उपमुख्यमंत्री एकनाथ शिंदे यांनी नागपूर हिवाळी अधिवेशनाच्या पार्श्वभूमीवर झालेल्या बैठकीत केला.​

२९५ एकरचा सेंट्रल पार्क – जागेची विभागणी कशी?

मुंबईतील महालक्ष्मी रेसकोर्सवरील सुमारे १२५ एकर आणि कोस्टल रोड प्रकल्पातून उपलब्ध झालेली सुमारे १७० एकर खुली जमीन एकत्र करून हा २९५ एकरचा भव्य सेंट्रल पार्क साकारला जाणार आहे. या संपूर्ण क्षेत्रात कोणत्याही प्रकारची निवासी किंवा व्यावसायिक काँक्रीट बांधकामे न करता केवळ हिरवळ, उद्यान, क्रीडा संकुल, सांस्कृतिक आणि नैसर्गिक वारश्याशी निगडित सुविधा उभारल्या जाणार असल्याचे अधिकाऱ्यांनी स्पष्ट केले. हा पार्क भारतातीलच नव्हे, तर आशियातील सर्वात मोठ्या शहरी ओपन-ग्रीन स्पेसेसमध्ये गणला जाईल, असा अंदाज व्यक्त केला जात आहे.​

उपलब्ध माहितीनुसार, आराखड्यातील सोयींची मोठी विभागणी अशी असेल:
– सुमारे १२ एकरमध्ये ‘सिटी फॉरेस्ट’ म्हणजे घनदाट वृक्षराजी असलेला वनसदृश भाग.
– अंदाजे ७०–८० एकर क्षेत्र विविध बागा, वॉकवे, जॉगिंग ट्रॅक, खुली मैफिल आणि कॉन्सर्ट ग्राउंडसाठी राखीव.
– सुमारे ३०–३५ एकर भाग बॉटनिकल गार्डन, इनडोअर कॉन्सर्ट अरेना, कन्व्हेन्शन सेंटर आणि सांस्कृतिक कार्यक्रमांसाठी.
– काही भागात मुलांसाठी अ‍ॅडव्हेंचर पार्क, अम्युझमेंट झोन, विज्ञान केंद्र, मत्स्यालय, आगरी–कोळी संग्रहालय आणि स्थानिक वारसा दर्शवणाऱ्या स्थळांसाठी जागा.​

भूमिगत १० लाख चौरस फुटांचा जागतिक दर्जाचा स्पोर्ट्स कॉम्प्लेक्स

या सेंट्रल पार्क प्रकल्पाची सर्वात चर्चेत असलेली गोष्ट म्हणजे पार्कच्या खाली प्रस्तावित करण्यात आलेला सुमारे १० लाख चौरस फूट जागतिक दर्जाचा क्रीडा संकुल (स्पोर्ट्स कॉम्प्लेक्स). हाफीज कॉण्ट्रॅक्टर यांच्या टीमने सादर केलेल्या आराखड्यानुसार, हा संपूर्ण क्रीडांगण भाग भूमिगत असणार असून त्याचा परिणाम जमिनीवरील हिरवळीवर होणार नाही, अशी कल्पना आहे.​

या क्रीडा संकुलात ऑलिम्पिक मानकानुसार जलतरण तलाव (aquatic centre), बॉक्सिंग, बास्केटबॉल, जिम्नॅस्टिक्स, स्केटिंग यांसारख्या इनडोअर खेळांसाठी हॉल्स आणि मैदानांची उभारणी होणार आहे. तसेच खो-खो, कबड्डी यांसारख्या मराठमोळ्या पारंपरिक खेळांसाठीही स्वतंत्र व्यवस्था असणार असून, राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय स्पर्धांचे आयोजन येथे करता येईल, असा सरकारचा दावा आहे. हा संपूर्ण कॉम्प्लेक्स ऊर्जा-कार्यक्षम आणि पर्यावरणपूरक तंत्रज्ञानावर आधारित असणार असल्याचेही सांगण्यात आले.​

रेसकोर्सचा इतिहास आणि BMC–RWITC करार

महालक्ष्मी रेसकोर्सचा भूखंड सुमारे २११ एकर असून, १९१४ पासून हा भूखंड रॉयल वेस्टर्न इंडिया टर्फ क्लब (RWITC) या संस्थेकडे भाडेतत्त्वावर होता. कालांतराने लीजची मुदत वाढवत नेण्यात आली; मात्र २०१३ नंतर दीर्घकाळ या जमिनीच्या पुढील वापराविषयी अनिश्चितता होती. २०१३ ते २०२३ या कालावधीत मुंबई महापालिकेकडून या जागेचा भाडे आकारला गेला नाही, अशी माहिती एका आर्थिक वृत्तांतातून समोर आली आहे.​

जुलै २०२४ मध्ये महापालिका आणि RWITC यांच्यात नवा करार होत २११ एकरांपैकी सुमारे १२० एकर जमीन BMC च्या ताब्यात आली, तर उर्वरित ९१ एकर भाग २०५३ पर्यंतच्या नव्या लीजवर RWITC कडे राहणार आहे. या १२० एकर भागासोबत कोस्टल रोड प्रकल्पातील १७० एकर खुल्या जागेचा उपयोग करून एकत्रित २९५ एकरचा सेंट्रल पार्क उभारण्याचा मार्ग मोकळा झाल्याचे शासनाने स्पष्ट केले. रेसकोर्सवरील घोड्यांच्या शर्यती, काही स्वतंत्र कार्यक्रम हे RWITC कडे राहणाऱ्या ९१ एकर भागावरच सुरू राहणार असल्याचे कळते.​

सुविधांचा सविस्तर आराखडा – काय काय असणार?

लोकमत आणि इतर स्थानिक वृत्तांतांमध्ये दिलेल्या माहितीप्रमाणे, या सेंट्रल पार्कमध्ये पुढील प्रमुख सुविधा आणि आकर्षणांचा समावेश असू शकतो:​

– मोठे हिरवे लॉन्स व ओपन थिएटर: हजारो प्रेक्षक मावतील अशा मैफिलींसाठी खुली मैदाने आणि अ‍ॅम्फीथिएटर.
– वॉकिंग–जॉगिंग ट्रॅक: वृक्षराजीतून आणि तलावांच्या काठी जाणारे सुटसुटीत मार्ग, सायकल ट्रेल्स.
– बॉटनिकल गार्डन: वेगवेगळ्या प्रजातींची झाडे, औषधी वनस्पती, थीम गार्डन्स.
– सिटी फॉरेस्ट: घनदाट झाडांनी व्यापलेला, निसर्गानुभव देणारा विभाग, पक्षी–लहान प्राण्यांसाठी अनुकूल पर्यावरण.
– बर्ड पार्क / पक्षी संग्रहालय: दुर्मिळ पक्ष्यांचे निरीक्षण, शिक्षणात्मक गॅलरी.
– विज्ञान केंद्र व मत्स्यालय: मुलांसाठी विज्ञान प्रात्यक्षिके, सागरी जीवांचे प्रदर्शन.
– आगरी–कोळी संग्रहालय: स्थानिक मच्छीमार आणि आगरी समुदायाचा इतिहास, जीवनपद्धती, कलाक्षेत्राचा परिचय.
– मुलांसाठी खेळाचे मैदान, अ‍ॅडव्हेंचर पार्क: क्लायंबिंग, झिपलाइन, सुरक्षित साहसी क्रिडा.
– इनडोअर कॉन्सर्ट अरेना आणि कन्व्हेन्शन सेंटर: सांस्कृतिक कार्यक्रम, प्रदर्शने, अधिवेशने.

यातील अचूक मोजमाप आणि क्षेत्रफळे पुढील तपशीलवार DPR मध्ये निश्चित केली जातील, मात्र सध्या सादर झालेला मास्टर प्लॅन इतका व्यापक आहे की “एकाच ठिकाणी हिरवळ, क्रीडा, संस्कृती, निसर्ग आणि पर्यटन” अशी संकल्पना दिसून येते.​

वाहतूक व्यवस्थेसाठी भूमिगत मार्ग, पार्किंग आणि कनेक्टिव्हिटी

महालक्ष्मी रेसकोर्स परिसर आधीच वाहतूक दाटीचा असून, येथे मोठा पार्क उभा राहिल्यास ट्रॅफिक व्यवस्थापन हे मोठे आव्हान ठरणार आहे. या पार्श्वभूमीवर मास्टर प्लॅननुसार तीन प्रमुख झोनना एकमेकांशी भूमिगत मार्गांनी जोडण्यात येणार आहे, ज्यामुळे वरच्या रस्त्यांवरील वाहतूक अखंडित राहील. पार्क परिसराभोवती रिंग रोड, सीमित पार्किंग झोन आणि सार्वजनिक वाहतुकीशी (लोकल रेल्वे, मेट्रो, बस) समन्वय हे महत्त्वाचे घटक असतील, अशी माहिती भारतीय वृत्तांतांतून देण्यात आली.​

भूमिगत पार्किंग, ईव्ही चार्जिंग पॉइंट्स, सायकल स्टँड्स, तसेच पादचारी आणि दिव्यांगांसाठी सुलभ such as रॅम्प–एलिव्हेटरची योजना या आराखड्यात दाखवली गेल्याचे सांगितले जाते. यामुळे “ग्रीन पार्क, ग्रीन ट्रान्सपोर्ट” ही संकल्पना प्रत्यक्षात आणण्याचा प्रयत्न असेल.​

“ज्यांना पूर्वी रेसकोर्स फक्त दूरून दिसायचा, तो आता संपूर्ण शहराचा होणार” – शिंदे

आराखडा सादर करताना उपमुख्यमंत्री एकनाथ शिंदे यांनी या प्रकल्पाला “मुंबईकरांसाठी इतिहासातील सर्वात मोठं गिफ्ट” असे संबोधले. “महालक्ष्मी रेसकोर्स पूर्वी काही मोजक्या लोकांपुरताच मर्यादित होता. आता तो पूर्ण मुंबईकरांचा होणार आहे. न्यूयॉर्क सेंट्रल पार्कप्रमाणे, पण त्याहूनही भव्य पार्क मुंबईत उभा राहणार आहे,” असे ते म्हणाले, असे वृत्तांतांत नमूद आहे.​

शिंदे यांनी महापालिका आयुक्त, वास्तुशिल्पी हाफीज कॉण्ट्रॅक्टर आणि संबंधित विभागीय अधिकाऱ्यांच्या उपस्थितीत हा आराखडा पाहून काही सूचनाही केल्याचे सांगितले जाते. त्यांनी पर्यावरणपूरक, “काँक्रीटमुक्त” आणि सर्वसामान्यांसाठी खुल्या उद्यानाची हमी देत, “इथे एका वीट–सिमेंटचे व्यावसायिक बांधकाम होणार नाही,” असा पुनरुच्चार केला असल्याचे काही वृत्तांत सांगतात.​

राजकीय आणि स्थानिक पातळीवरील संदर्भ

रेसकोर्सच्या भवितव्यावर गेल्या दशकभरात अनेक राजकीय आणि नागरी चळवळी होत आल्या. स्थानिक रहिवासी, पर्यावरणवादी संघटना आणि काही राजकीय पक्षांनी हा संपूर्ण भूखंड “ओपन ग्रीन स्पेस” म्हणून जपण्याची मागणी केली होती; तर दुसरीकडे व्यापारी आणि बांधकाम क्षेत्रातील काही गटांनी नियंत्रित विकासासाठी दडपण आणले होते. २०१४–२०२४ दरम्यान BMC आणि शासनाने विविध पर्यायांचा विचार केला; शेवटी १२० एकर BMC ताब्यात येऊन केवळ उद्यानासाठी वापरले जाणार असल्याचे स्पष्ट झाल्याने पर्यावरणप्रेमी संघटनांनी या निर्णयाचे स्वागत केले आहे, असे स्वतंत्र अहवालांत म्हटले आहे.​

तथापि, रेसकोर्सचा काही भाग पुढेही घोड्यांच्या शर्यती, इव्हेंट्ससाठी RWITC कडे राहणार असल्याने, जागेचे विभाजन, प्रवेशमार्ग, पार्किंग, आवाजप्रदूषण यांसारख्या मुद्द्यांवर पुढील टप्प्यांत चर्चा अपेक्षित आहे. BMC कडे आलेल्या १२० एकर जमिनीचा वापर, कोस्टल रोडमुळे निर्माण झालेली १७० एकर खुली पट्टी आणि सेंट्रल पार्कचा आराखडा प्रत्यक्षात कसा समन्वयित होतो, हे पाहणे महत्त्वाचे ठरणार आहे.​

५ FAQs

प्रश्न १: महालक्ष्मी रेसकोर्सवरील सेंट्रल पार्क एकूण किती एकरवर उभारण्यात येणार आहे?
उत्तर: महालक्ष्मी रेसकोर्सवरील सुमारे १२५ एकर आणि कोस्टल रोड लगतची सुमारे १७० एकर खुली जागा मिळून एकूण जवळपास २९५ एकरवर हा सेंट्रल पार्क उभारण्यात येईल. यामुळे हा देशातील सर्वात मोठा शहरी पार्क ठरेल, असा दावा करण्यात आला आहे.​

प्रश्न २: या सेंट्रल पार्कमध्ये कोणत्या प्रमुख सुविधा असतील?
उत्तर: आराखड्यानुसार सिटी फॉरेस्ट, मोठ्या बागा, वॉकवे, जॉगिंग ट्रॅक, बॉटनिकल गार्डन, इनडोअर कॉन्सर्ट अरेना, खुली कॉन्सर्ट ग्राउंड्स, मुलांसाठी अ‍ॅडव्हेंचर पार्क, विज्ञान केंद्र, मत्स्यालय, आगरी–कोळी संग्रहालय आणि इतर सांस्कृतिक–निसर्गाधारित सुविधा असतील.​

प्रश्न ३: भूमिगत स्पोर्ट्स कॉम्प्लेक्सची वैशिष्ट्ये काय असतील?
उत्तर: सुमारे १० लाख चौरस फूट क्षेत्रफळ असलेल्या या भूमिगत क्रीडा संकुलात जलक्रीडा, बॉक्सिंग, बास्केटबॉल, जिम्नॅस्टिक्स, स्केटिंग, तसेच खो-खो, कबड्डी यांसारख्या भारतीय खेळांसाठी आंतरराष्ट्रीय दर्जाच्या सोयी असतील, आणि तो पूर्णपणे पर्यावरणपूरक डिझाइनवर आधारित असेल.​

प्रश्न ४: रेसकोर्सच्या जमीनमालकी आणि लीजबाबत काय निर्णय झाला आहे?
उत्तर: २११ एकरांपैकी सुमारे १२० एकर भूखंड मुंबई महापालिकेच्या ताब्यात आला असून, उर्वरित ९१ एकर भाग RWITC कडे २०५३ पर्यंतच्या नव्या लीजवर राहणार आहे. महापालिकेला मिळालेल्या १२० एकरासोबत कोस्टल रोडची जागा जोडून सेंट्रल पार्क उभारला जाणार आहे.​

प्रश्न ५: या प्रकल्पाचा मुंबईकरांना कसा फायदा होणार आहे?
उत्तर: घनदाट बांधकामांनी व्यापलेल्या मुंबईत एवढ्या मोठ्या प्रमाणावर खुली हिरवळ, क्रीडा, सांस्कৃতিক आणि निसर्गआधारित सुविधांची उपलब्धता वाढेल; प्रदूषणात काही प्रमाणात घट, नागरिकांसाठी मुक्त श्वास घेण्याची जागा, पर्यटनात वाढ आणि जागतिक स्तरावर मुंबईच्या प्रतिमेला चालना मिळेल, असा शासन आणि तज्ज्ञांचा अंदाज आहे.