तीन महिने भीमाशंकर मंदिर बंद? २८८ कोटींच्या विकास आराखड्यामागचं खऱ्या अर्थानं कारण काय

श्री क्षेत्र भीमाशंकर मंदिर ३ महिन्यांसाठी दर्शनासाठी बंद ठेवण्याचा निर्णय ग्रामस्थ, देवस्थान व प्रशासनाने घेतला. २०२७ कुंभमेळ्याआधी २८८.१७ कोटींच्या विकास आराखड्याला गती देण्यासाठी जिल्हाधिकारी लवकरच आदेश काढणार.

२०२७ कुंभमेळ्यापूर्वी भीमाशंकरचा मेकओव्हर: भाविकांना ३ महिने दर्शन बंद, पुढे काय होणार

श्री क्षेत्र भीमाशंकर मंदिर पुढील ३ महिने बंद राहणार; भाविक आणि स्थानिकांसाठी याचा अर्थ काय

भीमाशंकर हे बारा ज्योतिर्लिंगांपैकी सहावे ज्योतिर्लिंग मानले जाते आणि वर्षभर देशाच्या कानाकोपऱ्यातून लाखो भाविक, पर्यटक आणि निसर्गप्रेमी इथे येत असतात. अलीकडे घेतलेल्या महत्त्वाच्या बैठकीत श्री क्षेत्र भीमाशंकर मंदिर भाविकांच्या दर्शनासाठी पुढील ३ महिन्यांसाठी तात्पुरते बंद ठेवण्याचा निर्णय घेण्यात आला आहे. ही बंदी कायमस्वरूपी नसून, येत्या २०२७ मध्ये नाशिक त्र्यंबकेश्वर येथे होणाऱ्या सिंहस्थ कुंभमेळ्याच्या पार्श्वभूमीवर भीमाशंकर परिसरात मोठ्या प्रमाणावर विकासकामांना गती देण्यासाठी आहे. बैठकीतील निर्णयांचा अहवाल जिल्हाधिकाऱ्यांकडे पाठवण्यात येणार असून, औपचारिक आदेश त्या अहवालावरच आधारित असणार आहेत.​

भीमाशंकर बंदीचा निर्णय कसा आणि कुठे झाला?

आंबेगाव – जुन्नर प्रांताचे अधिकारी गोविंद शिंदे यांच्या अध्यक्षतेखाली प्रशासन, भीमाशंकर देवस्थान ट्रस्ट आणि स्थानिक ग्रामस्थांची संयुक्त बैठक घेण्यात आली. या बैठकीत मंदिर परिसरातील विकास आराखड्याची माहिती देण्यात आली आणि तीन महिन्यांसाठी दर्शन बंद ठेवण्याचा प्रस्ताव ठेवला गेला. उपस्थित ग्रामस्थ, ट्रस्टचे पदाधिकारी आणि अधिकाऱ्यांनी चर्चेनंतर हा प्रस्ताव एकमुखाने मान्य केला. या बैठकीचा अधिकृत अहवाल आणि सूचना जिल्हाधिकाऱ्यांना लेखी स्वरूपात दिल्या जातील. त्यानंतरच मंदिर बंदीचा अधिकृत आदेश काढला जाईल, म्हणजे सध्या जाहीर झालेला निर्णय हा धोरणात्मक स्तरावरचा आहे आणि त्याला लवकरच प्रशासनिक शिक्कामोर्तब मिळणार आहे.​

२०२७ कुंभमेळा आणि भीमाशंकरचा कनेक्शन

२०२७ मध्ये नाशिकच्या त्र्यंबकेश्वर येथे सिंहस्थ कुंभमेळा होणार आहे. मागील काही वर्षांत प्रयागराज, वाराणसी, अयोध्या, उज्जैन या तीर्थक्षेत्रांवर कुंभ व इतर मोठ्या धार्मिक सोहळ्यांदरम्यान झालेली जबर गर्दी, वाहतूक कोंडी आणि सुरक्षेची आव्हाने सगळ्यांनी पाहिली आहेत. प्रशासनाचा अंदाज आहे की नाशिक कुंभच्या वेळी फक्त त्र्यंबकेश्वरच नाही, तर आसपासची महत्त्वाची तीर्थक्षेत्रे – ज्यात भीमाशंकरचा समावेश होतो – येथेही भाविकांची गर्दी विक्रमी प्रमाणात वाढेल. या संभाव्य गर्दीचा विचार करूनच भीमाशंकर परिसरासाठी २८८.१७ कोटी रुपयांचा विस्तृत विकास आराखडा तयार करण्यात आला असून, त्याला शासनाकडून मान्यताही मिळाली आहे. या आराखड्यात वाहतूक, पार्किंग, निवास, सुरक्षा आणि स्वच्छता यासारख्या मूलभूत सुविधांच्या उभारणीवर विशेष भर देण्यात आला आहे.​

२८८.१७ कोटींच्या विकास आराखड्यात नक्की काय होणार?

या विस्तृत आराखड्यांत भीमाशंकर मंदिर परिसरात आणि आसपासच्या परिसरात विविध कामे करण्यात येणार आहेत. त्यात प्रमुखपणे खालील बाबींचा समावेश असू शकतो (लेखात उपलब्ध सूचनांवर आधारित अंदाजात्मक स्पष्टीकरण):

• मंदिर परिसराचे सुशोभीकरण आणि संरचनात्मक दुरुस्ती
• पायरी मार्ग (स्टेप्स) दुरुस्ती, रुंदीकरण आणि सुरक्षारक्षक रेलिंग
• बस स्थानक परिसराचे नियोजन, बस बे, प्रतीक्षागृह, तिकिट काउंटर
• वाहनतळ (पार्किंग) वाढवणे, प्रवाशांसाठी प्रवेश-निर्गम मार्ग वेगळे करणे
• गर्दी व्यवस्थापनासाठी बॅरिकेडिंग, आपत्कालीन मार्ग, वैद्यकीय मदत केंद्रे
• स्वच्छता, शौचालय, पिण्याचे पाणी, कचरा व्यवस्थापनाची पायाभूत सुविधा

यामुळे भविष्यात लाखो भाविकांना सुरक्षित, नियोजित आणि सुलभ दर्शन अनुभव मिळावा, असा प्रशासनाचा उद्देश आहे. बैठकीनंतर अधिकाऱ्यांनी मंदिर परिसर, पायरी मार्ग, बस स्थानक आणि वाहनतळाची प्रत्यक्ष पाहणी करून आवश्यक बदलांची नोंद केली आहे.​

बंदीच्या काळात काय नियम असतील?

बैठकीत स्पष्टपणे नमूद करण्यात आले की बंदीच्या काळात कायदा आणि सुव्यवस्था बिघडेल अशी कोणतीही परिस्थिती निर्माण होऊ नये. त्यामुळे:

• मंदिराचे दरवाजे सामान्य भाविकांच्या नियमित दर्शनासाठी बंद असतील.
• स्थानिक ग्रामस्थ, ब्रह्मवृंद, गुरव-पुजारी बांधव, राजकीय नेते – कोणालाही “विशेष प्रवेश” मिळावा असा अट्टाहास न करण्याची सूचना देण्यात आली आहे.
• प्रशासकीय स्तरावर, आवश्यक तांत्रिक आणि बांधकाम कामांसाठीच काही मर्यादित कर्मचाऱ्यांची ये-जा होईल.
• पोलिस आणि स्थानिक प्रशासन या काळात सुरक्षा आणि कायदा-सुव्यवस्था यावर बारीक लक्ष ठेवतील.

हा नियम सर्वांसाठी समान असेल, जेणेकरून विकासकामांना अखंड गती मिळेल आणि कोणत्याही प्रकारचा तणाव निर्माण होणार नाही.​

बैठकीत कोण-कोण होते उपस्थित?

या महत्त्वाच्या बैठकीला प्रशासन, देवस्थान ट्रस्ट आणि स्थानिक स्वराज्य प्रतिनिधी मोठ्या संख्येने उपस्थित होते. त्यात प्रमुख नावांचा समावेश असा –

• प्रांत अधिकारी गोविंद शिंदे (आंबेगाव-जुन्नर)
• खेडचे उपविभागीय अधिकारी अनिल दौंडे
• पोलीस उपविभागीय अधिकारी अमोल मांडवे
• जिल्हा नियोजन अधिकारी गणेश दाणी
• भीमाशंकर देवस्थान ट्रस्टचे अध्यक्ष अॅड. सुरेश कौदरे
• खेड तहसीलदार प्रशांत बेडसे
• सहाय्यक पोलीस निरीक्षक सागर पवार
• पुरातत्त्व विभागाचे सहसंचालक डॉ. विलास वाहणे
• उपकार्यकारी विश्वस्त मधुकर शास्त्री गवांदे
• स्थानिक सहकारी संस्थांचे प्रतिनिधी, जसे शरद बँकेचे संचालक मारुती लोहकरे
• भीमाशंकरचे सरपंच दत्तात्रय हिले आणि निगडाळे ग्रामपंचायतीच्या सरपंच सविता तिटकारे
• देवस्थान विश्वस्त, ब्रह्मवृंद, स्थानिक ग्रामस्थ

या सर्वांनी मिळून एकमुखाने ३ महिन्यांच्या बंदीला पाठिंबा दिल्याचे नमूद करण्यात आले आहे.​

भाविकांसाठी बंदीचा अर्थ: पूजा, दर्शन आणि पर्याय

तीन महिन्यांची बंदी भाविकांसाठी नक्कीच निराशाजनक ठरणार आहे, कारण अनेकांनी या काळात व्रत, नवस, कौटुंबिक यात्रा इत्यादींचे नियोजन केलेले असते. तथापि, हा कालावधी विकासासाठी गुंतवणूक म्हणून पाहिला जात आहे.

भाविकांनी लक्षात ठेवायच्या काही गोष्टी:

• मंदिराच्या अधिकृत बंदीच्या तारखा जिल्हाधिकाऱ्यांचा आदेश निघाल्यानंतर स्पष्ट होतील.
• या काळात ऑनलाइन दर्शन व्यवस्था किंवा प्रतीकात्मक पूजा व्यवस्था जाहीर केली जाईल की नाही, याबाबत अद्याप माहिती नाही; देवस्थान ट्रस्ट पुढे यावर निर्णय घेऊ शकतो.
• भाविकांनी प्रवासाचे नियोजन करताना अधिकृत आदेश आणि स्थानिक प्रशासनाची सूचना तपासूनच तारीख ठरवणे आवश्यक आहे.

स्थानिकांसाठी फायदे आणि आव्हाने

स्थानिक ग्रामस्थांनी या बंदीला सहमती दिली असली, तरी तीन महिन्यांच्या कालावधीत त्यांच्या अर्थकारणावर तात्पुरता परिणाम होणार आहे. भीमाशंकर परिसरातील हॉटेल, लॉज, दुकान, हातगाडी विक्रेते, ट्रॅव्हल्स आणि स्थानिक मार्गदर्शक यांचे उत्पन्न भाविकांवरच अवलंबून असते. बंदीनंतर:

• सुधारित रस्ते, पार्किंग आणि सुविधा यामुळे येणाऱ्या भाविकांची संख्या आणखी वाढण्याची शक्यता आहे.
• सुव्यवस्थित पायाभूत सुविधांमुळे दीर्घकाळात स्थानिकांना अधिक स्थिर आणि टिकाऊ उत्पन्न मिळू शकते.
• पर्यटन आणि धार्मिक प्रवास यांचा समतोल राखत पर्यावरण जपण्याची मोठी जबाबदारी स्थानिक आणि प्रशासनावर येणार आहे.

कायद्याची आणि पुरातत्त्व विभागाची भूमिका

भीमाशंकर हा केवळ धार्मिकच नाही, तर पर्यावरण आणि पुरातत्त्वीय दृष्ट्या संवेदनशील परिसर आहे. त्यामुळे पुरातत्त्व विभागाच्या सहसंचालकांच्या उपस्थितीत घेतलेल्या या बैठकीत विकास आणि संवर्धन यामधील समतोलावरही चर्चा झाली. मंदिर आणि आसपासच्या प्राचीन रचना, शिल्प, नैसर्गिक वारसा यांना हानी पोहोचणार नाही, याची विशेष काळजी विकास आराखड्यात घेतल्याचे सांगितले गेले. भविष्यातील गर्दी व्यवस्थापनात अग्निसुरक्षा, आपत्कालीन बाहेर पडण्याचे मार्ग, आपत्ती व्यवस्थापन योजना यांचा समावेश करणेही आवश्यक ठरणार आहे.​

एकूण चित्र: तात्पुरती बंदी, दीर्घकालीन सोयी

संक्षेपाने पाहिल्यास, श्री क्षेत्र भीमाशंकर मंदिराच्या ३ महिन्यांच्या बंदीचा निर्णय हा भाविकांना त्रास देण्यासाठी नसून, पुढील दशकांसाठी टिकणारी पायाभूत सुविधा उभारण्यासाठी केलेले महत्त्वाचे पाऊल आहे. २८८.१७ कोटी रुपयांचा विकास आराखडा, २०२७ च्या कुंभमेळ्याची तयारी, स्थानिक ग्रामस्थांचा होकार आणि प्रशासन-देवस्थान यांचा समन्वय – या सगळ्यांच्या पायावर हा निर्णय उभा आहे. जिल्हाधिकाऱ्यांचा औपचारिक आदेश निघाल्यानंतर बंदीची अचूक कालमर्यादा, पर्यायी व्यवस्था आणि पुढील टप्प्यांची माहिती जाहीर होईल. भाविकांनी चुकीच्या अफवांवर विश्वास न ठेवता, अधिकृत सूचना पाहूनच यात्रा नियोजन करण्याची गरज आहे.​

५ FAQs

प्र. १: भीमाशंकर मंदिर नेमके किती दिवस बंद राहणार?
उ. सध्या बैठकीत साधारण ३ महिन्यांसाठी मंदिर दर्शनासाठी बंद ठेवण्याचा निर्णय घेतला आहे. अंतिम कालावधी जिल्हाधिकाऱ्यांच्या आदेशात स्पष्ट होईल.​

प्र. २: मंदिर पूर्णपणे बंद राहणार की केवळ भाविकांसाठी?
उ. निर्णयानुसार, भाविकांच्या नियमित दर्शनासाठी मंदिर बंद राहील. विकासकामांसाठी आवश्यक प्रशासनिक आणि तांत्रिक कर्मचारी मर्यादित प्रमाणात परिसरात असतील.​

प्र. ३: बंदीचा निर्णय कोणी घेतला?
उ. आंबेगाव–जुन्नर प्रांत अधिकारी गोविंद शिंदे यांच्या अध्यक्षतेखाली प्रशासन, देवस्थान ट्रस्ट आणि स्थानिक ग्रामस्थांच्या बैठकीत हा निर्णय एकमुखाने घेण्यात आला. जिल्हाधिकाऱ्यांचा आदेश हा पुढचा टप्पा आहे.​

प्र. ४: हा निर्णय कुंभमेळ्याशी कसा संबंधित आहे?
उ. २०२७ नाशिक त्र्यंबकेश्वर सिंहस्थ कुंभमेळ्याच्या काळात भीमाशंकरसह इतर तीर्थक्षेत्रांवर मोठ्या प्रमाणात गर्दी अपेक्षित आहे. त्याआधी २८८.१७ कोटींच्या विकास आराखड्यातील कामे वेळेत पूर्ण करण्यासाठी ही बंदी आवश्यक मानली जात आहे.​

प्र. ५: बंदीच्या काळात भाविकांनी काय करावे?
उ. भाविकांनी जिल्हाधिकाऱ्यांचा औपचारिक आदेश आणि देवस्थान/प्रशासनाच्या अधिकृत सूचनांकडे लक्ष ठेवावे, चुकीच्या अफवांपासून दूर राहावे आणि आपल्या यात्रांचे नियोजन नव्या तारखा आणि व्यवस्था लक्षात घेऊन करावे.