स्वातंत्र्यानंतर फक्त एक पॅरा, आता थेट २१ पाने! शिवरायांच्या इतिहासात मोठा बदल

CBSE इतिहास पुस्तकात आता छत्रपती शिवाजी महाराज आणि मराठा साम्राज्यावर तब्बल २१ पानांचा सविस्तर इतिहास; मुघलांचा भाग कमी, फडणवीसांची पुण्यात घोषणा.

CBSE पुस्तकात शिवरायांचा २१ पानांचा इतिहास! देवेंद्र फडणवीसांनी नेमकं काय सांगितलं?

पंतप्रधान मोदींमुळेच CBSE च्या पुस्तकात छत्रपतींचा २१ पानांचा जाज्वल्य इतिहास – देवेंद्र फडणवीस

पुण्यातील कात्रज–कोंढवा रस्त्यावरील इस्कॉन चौकात छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या भव्य अश्वारूढ पुतळ्याचे लोकार्पण करताना मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांनी शालेय इतिहास अभ्यासक्रमात झालेल्या मोठ्या बदलाची माहिती दिली. त्यांनी सांगितले की देश स्वतंत्र झाल्यानंतर CBSE च्या इतिहास पुस्तकात छत्रपती शिवाजी महाराज आणि मराठा साम्राज्याचा इतिहास फक्त एका छोट्या परिच्छेदात सामावला गेला होता, तर मुघलांच्या इतिहासाला तब्बल १७ पानांचे स्थान देण्यात आले होते. आता केंद्र सरकार आणि पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या निर्णयानंतर हा समतोल बदलला आहे आणि CBSE च्या नव्या अभ्यासक्रमात शिवराय आणि मराठा साम्राज्यावर २१ पानांचा सविस्तर इतिहास दिला गेला आहे, अशी माहिती फडणवीस यांनी पुण्यातील कार्यक्रमात दिली.​

फडणवीस म्हणाले की, अनेक वर्षांपासून राष्ट्रीय स्तरावर छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या तत्त्वज्ञानाबद्दल आणि हिंदवी स्वराज्याच्या संकल्पनेबद्दल अनेक गैरसमज पसरले होते. महाराष्ट्रात शिवरायांना आदर दिला जात असला, तरी CBSE च्या पुस्तकांमध्ये त्यांच्या कार्याचा न्याय होत नव्हता. एका परिच्छेदात मराठा साम्राज्याची कथा तर १७ पानांमध्ये मुघलांचा इतिहास शिकवला जातो, ही ऐतिहासिक अन्यायकारक मांडणी बदलण्याची गरज असल्याचे त्यांनी सांगितले. त्यांच्या मते आता २१ पानांच्या स्वतंत्र प्रकरणामधून शिवरायांचा उदय, जिजाऊंचे संस्कार, स्वराज्याची उभारणी, किल्यांचे जाळे, नौदल उभारणी, प्रशासनातील न्यायव्यवस्था, धर्मनिरपेक्षता आणि हिंदवी स्वराज्याचा विस्तार अशा अनेक अंगांनी विद्यार्थ्यांना सखोल माहिती मिळणार आहे.​

CBSE अभ्यासक्रमातील हा बदल कसा झाला?

फडणवीस यांच्या विधानानुसार, मागील काही वर्षांत महाराष्ट्र सरकार आणि विविध लोकप्रतिनिधींनी CBSE आणि NCERT समोर मराठा इतिहासाकडे दुर्लक्ष होत असल्याचा मुद्दा सातत्याने मांडला होता. विधानपरिषदेत आणि विधानसभेत विविध पक्षांच्या सदस्यांनी, फक्त काही ओळींवर मर्यादित असलेला शिवरायांचा उल्लेख अपुरा असल्याचे सांगून अभ्यासक्रमात बदलाची मागणी केली होती. नागपूर अधिवेशनात मुख्यमंत्री फडणवीस यांनी जाहीर केले की केंद्र सरकारने आणि CBSE ने नव्या इतिहास पुस्तकांमध्ये छत्रपती शिवाजी महाराज आणि मराठा साम्राज्यावरील स्वतंत्र अध्यायाला २१ पानांचे स्थान दिले आहे. या नव्या रचनेत मराठा साम्राज्याच्या उदयाला आणि हिंदवी स्वराज्याच्या संघर्षाला अधिक जागा देण्यासाठी मुघल इतिहासाचा काही भाग संक्षिप्त करण्यात आला असल्याचे त्यांनी स्पष्ट केले.​

पूर्वी महाराष्ट्रातील काही अभ्यासक आणि माजी शिक्षणाधिकारी यांनी CBSE व NCERT च्या इतिहास पुस्तकांमध्ये शिवाजी महाराजांवर केवळ ६८ शब्दांचा उल्लेख संपूर्ण २२०० पानांवर पसरलेला असल्याचा दावा केला होता. या तक्रारीनंतर महाराष्ट्र सरकारने औपचारिकरित्या केंद्राकडे पाठपुरावा केल्याचे नंतरच्या विधानपरिषद चर्चेत सांगण्यात आले. अखेर २०२५ च्या अखेरीस CBSE च्या नव्या सिलेबसमध्ये मराठा इतिहासाचा मोठ्या प्रमाणावर पुनर्लेखन झाल्याची घोषणा करण्यात आली, अशी पार्श्वभूमी विविध वृत्तांतांमधून समोर आली.​

कोंढव्यातील शिवरायांचा अश्वारूढ पुतळा आणि पुण्यातील कार्यक्रमाचा माहोल

पुण्यात कात्रज–कोंढवा रस्त्यावरील इस्कॉन चौकात उभारण्यात आलेल्या भव्य अश्वारूढ पुतळ्याचे लोकार्पण करताना छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या जयघोषात संपूर्ण परिसर दुमदुमून गेला. स्थानिक आमदार योगेश टिळेकर, मंत्री चंद्रकांत पाटील, इतर मान्यवर आणि मोठ्या संख्येने नागरिक या सोहळ्याला उपस्थित होते. फडणवीस म्हणाले की, शिवरायांनी आम्हाला स्वाभिमान, शौर्य आणि राष्ट्रभक्ती शिकवली आणि आज भगवा जिवंत ठेवण्यामागे त्यांचे विचार आणि हिंदवी स्वराज्याची ताकद आहे. कोंढव्यात शिवरायांचा अशा उंचीचा पुतळा उभारणे हे केवळ स्थानिक भागाचेच नव्हे तर संपूर्ण महाराष्ट्राचे वैभव वाढवणारे पाऊल असल्याचे त्यांनी सांगितले.​

फडणवीस यांनी या प्रसंगी स्वतःला लाभलेल्या संधीबद्दल ‘ही माझ्या मागच्या जन्मीची पुण्याई’ असा भावनिक उल्लेख करत, इतिहासात शिवरायांचे स्थान अधिक उंचावण्याबरोबरच आधुनिक पायाभूत सुविधा उभारण्याची जबाबदारीही आपण पार पाडू, असे सांगितले. या पुतळ्याच्या माध्यमातून येणाऱ्या पिढ्यांना स्वराज्याची प्रेरणा मिळेल, अशी अपेक्षा त्यांनी व्यक्त केली.​

हिंदवी स्वराज्य, मराठा साम्राज्य आणि मुघल इतिहासाचा संदर्भ

कार्यक्रमात बोलताना फडणवीस यांनी मराठा साम्राज्याच्या लढाऊ परंपरेचाही विशेष उल्लेख केला. मोगलशाही, निजामशाही, आदिलशाही यांसारख्या परकीय सत्तांच्या आक्रमणात अनेक राजे मुघलांचे मांडलिक बनले, पण छत्रपती शिवाजी महाराजांनी जिजाऊंच्या संस्कारातून स्वराज्य निर्माण करण्याची शपथ घेतली आणि अठरा पगड जातींना एकत्र करून हिंदवी स्वराज्याची पायाभरणी केली, असा त्यांनी केलेला उल्लेख वृत्तांतातून समोर आला.​

फडणवीस यांनी छत्रपती संभाजी महाराजांच्या शौर्याचा आणि औरंगजेबाविरुद्धच्या २७ वर्षांच्या संघर्षाचाही संदर्भ दिल्याचे वृत्तांत सांगतात. मराठ्यांनी औरंगजेबाच्या मनसुब्यांचा अंत करून त्याची कबरही महाराष्ट्राच्या भूमीतच केली, तसेच पुढे ताराराणींच्या नेतृत्वाखाली आणि पेशव्यांच्या काळात मराठा साम्राज्याने दिल्लीचा तख्त काबीज करून अटकेपार हिंदवी स्वराज्याचा झेंडा फडकवला, असा ऐतिहासिक संदर्भ त्यांनी उपस्थितांसमोर मांडल्याचे नमूद केले गेले.​

CBSE मधील शिवरायांचा नवा अध्याय विद्यार्थ्यांसाठी कसा असेल?

उपलब्ध माहितीनुसार, CBSE च्या नव्या इतिहास पुस्तकांमध्ये छत्रपती शिवाजी महाराजांवरील २१ पानांच्या भागात केवळ युद्धकथाच नाहीत तर राज्यकारभार, न्याय, करप्रणाली, महिलांच्या सुरक्षेबाबत घेतलेली कडक भूमिका, धार्मिक सहिष्णुता आणि किल्ला संस्कृती या सर्व गोष्टींचा समावेश असेल. Maratha empire या प्रकरणात शिवरायांव्यतिरिक्त संभाजी महाराज, राजाराम, ताराराणी आणि पेशवे यांच्या कारकिर्दीतील महत्त्वाच्या घटनांचा आढावा असल्याचे काही वृत्तांतांमधून सूचित झाले आहे.​

फडणवीस यांनी विधानसभेत बोलताना, “आता देशभरातील विद्यार्थ्यांना खरा इतिहास आणि हिंदवी स्वराज्याची प्रेरणा मिळणार आहे. केवळ मुघल दरबारापुरतं मर्यादित दृष्टीकोन न राहता मराठा साम्राज्याच्या कर्तृत्वाचा न्याय मिळेल,” असा विश्वास व्यक्त केल्याचे राष्ट्रीय वृत्तसंस्थांच्या अहवालात नमूद आहे.​

कोंढव्यातील मेट्रो आणि पायाभूत सुविधांबाबत फडणवीस यांची घोषणा

छत्रपतींच्या पुतळ्याच्या अनावरणावेळी फडणवीस यांनी पुण्यातील वाहतूक आणि मेट्रो प्रकल्पांवरही भाष्य केले. त्यांनी सांगितले की शिवाजीनगर–येवलेवाडी मेट्रो मार्गाला मान्यता मिळाली असून, स्वारगेट ते कात्रज मेट्रोला पुढे कोंढव्यापर्यंत वाढवण्याचे काम सुरू आहे. पुरंदर आंतरराष्ट्रीय विमानतळाला जोडणारी प्रस्तावित मेट्रोही कोंढवापर्यंत वाढवण्याचा विचार सुरू असल्याचा त्यांचा उल्लेख वृत्तांतात आहे.​

याशिवाय २०१८ साली कात्रज–कोंढवा रस्त्याच्या भूमिपूजनानंतर प्रलंबित असलेली काही कामे वेगाने करण्यात येतील आणि हा महत्त्वाचा रस्ता पूर्ण क्षमतेने रुंदावून वाहतूक कोंडी कमी करण्याचा प्रयत्न सुरू असल्याचेही त्यांनी सांगितले. पुणे महानगर प्रदेशातील २२० हून अधिक विकास प्रकल्पांना अलीकडेच मोठ्या निधीची मंजुरी मिळाल्याचा संदर्भही इतर कार्यक्रमांमध्ये फडणवीस यांनी दिल्याची माहिती वेगळ्या अहवालांमधून समोर आली आहे.​

ऐतिहासिक बदलाचा राजकीय आणि सांस्कृतिक प्रभाव

CBSE मधील या बदलामुळे महाराष्ट्रात मराठा इतिहासाच्या सादरीकरणाचा सांस्कृतिक अभिमान अधिक बळकट होईल, असा अंदाज अनेक विश्लेषकांनी व्यक्त केला आहे. मुघल केंद्रित कथानकाऐवजी शिवरायांच्या नेतृत्वाखालील स्वराज्य लढ्याला अधिक महत्त्व देण्याची भूमिका ही सध्याच्या राजकीय व सांस्कृतिक पटलावरही ठळक दिसत असल्याचे शिक्षण तज्ज्ञांचे मत उद्धृत केले गेले आहे.​

फडणवीस यांची ही घोषणा, कोंढव्यातील विशेष कार्यक्रम, आणि पुणे–महाराष्ट्रभर होत असलेल्या शिवराय स्मारक व पुतळा प्रकल्पांच्या पार्श्वभूमीवर पाहता, पुढील काही वर्षांत शालेय इतिहास आणि सार्वजनिक स्मृती दोन्ही पातळ्यांवर छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या वारशाला अधिक ठळक स्थान मिळेल, असे संकेत या घडामोडींमधून मिळतात.​

५ FAQs

प्रश्न १: CBSE च्या नव्या इतिहास पुस्तकात छत्रपती शिवाजी महाराजांवर किती पानांचा भाग ठेवण्यात आला आहे?
उत्तर: महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांच्या म्हणण्यानुसार, आता CBSE च्या इतिहास अभ्यासक्रमात शिवाजी महाराज आणि मराठा साम्राज्याच्या इतिहासावर तब्बल २१ पानांचा सविस्तर अध्याय समाविष्ट करण्यात आला आहे.​

प्रश्न २: पूर्वी CBSE पुस्तकात शिवाजी महाराज आणि मुघल इतिहासाचे प्रमाण कसे होते?
उत्तर: फडणवीस यांनी सांगितले की स्वातंत्र्यानंतरच्या अभ्यासक्रमात मराठा साम्राज्य आणि शिवाजी महाराजांवर फक्त एक परिच्छेद होता, तर मुघल साम्राज्याच्या इतिहासाला साधारण १७ पानांचे स्थान दिले गेले होते.​

प्रश्न ३: हा बदल कसा करण्यात आला?
उत्तर: महाराष्ट्रातील लोकप्रतिनिधी, अभ्यासक आणि राज्य सरकारच्या पाठपुराव्यानंतर, केंद्र सरकार आणि CBSE यांनी इतिहास अभ्यासक्रमाचा पुनर्विचार करून नव्या पुस्तकांमध्ये मराठा साम्राज्याला वेगळा २१ पानांचा अध्याय देण्याचा निर्णय घेतल्याचे वृत्तांतांनी नमूद केले आहे.​

प्रश्न ४: पुण्यातील कोंढव्यात कोणता कार्यक्रम झाला?
उत्तर: पुण्यातील कात्रज–कोंढवा रस्त्यावरील इस्कॉन चौकात छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या भव्य अश्वारूढ पुतळ्याचे लोकार्पण मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांच्या हस्ते करण्यात आले आणि त्याच कार्यक्रमात त्यांनी CBSE इतिहास बदलाची माहिती दिली.​

प्रश्न ५: कोंढवा परिसरासाठी मेट्रो आणि रस्त्यांबाबत काय घोषणा झाली?
उत्तर: फडणवीस यांनी कोंढवाला शिवाजीनगर–येवलेवाडी मेट्रो मार्ग, स्वारगेट–कात्रज मार्गाचा विस्तार तसेच पुरंदर विमानतळाला जोडणाऱ्या प्रस्तावित मेट्रोमुळे दक्षिण पुण्याच्या वाहतुकीत मोठा बदल होईल असे सांगितले आणि कात्रज–कोंढवा रस्त्याचे उर्वरित काम लवकर पूर्ण करण्याची हमी दिली.