स्वामी विवेकानंदांच्या सुविचारानुसार त्यावर मात कशी करावी?

स्वामी विवेकानंदांचा प्रसिद्ध सुविचार जो काही तुम्हाला शारीरिक, बौद्धिक आणि आध्यात्मिक दृष्ट्या अशक्त बनवते ते टाळा, याचा खोल अर्थ जाणून घ्या. आजच्या आधुनिक जगात हा सुविचार कसा वापरावा याची संपूर्ण माहिती.

स्वामी विवेकानंदांचा सुविचार: जीवनातील विषाची ओळख आणि त्याग याचेच नाव शक्ती

भारतीय अध्यात्म आणि तत्त्वज्ञानाचे जागतिक दूत, स्वामी विवेकानंद, यांनी आपल्या मार्मिक आणि प्रेरणादायी विचारांनी अनेकांचे जीवन बदलून टाकले आहे. त्यांच्या एका अत्यंत प्रभावी सुविचाराने आजही लाखो लोकांना दिशा मिळत आहे: “जे काही तुम्हाला शारीरिक, बौद्धिक आणि आध्यात्मिक दृष्ट्या अशक्त बनवते, ते विष समजून ताबडतोब टाकून द्या.” हा केवळ एक आदर्श वाक्यांश नसून, जीवन जगण्याची एक संपूर्ण तत्त्वज्ञान आहे. हा विचार आजच्या आधुनिक, गतिमान जगात अगदीच प्रासंगिक झाला आहे, जिथे अशक्त करणाऱ्या गोष्टी आपल्याभोवती कोट्यावधी स्वरूपात उपलब्ध आहेत. चला, या सुविचाराचा सखोल अर्थ, त्यातील तीन पैलू आणि आपल्या दैनंदिन आयुष्यात तो कसा लागू करता येईल हे समजून घेऊ.

सुविचाराचा मूळ अर्थ: विष आणि अमृत यातील फरक

स्वामी विवेकानंद यांचा हा विचार अतिशय स्पष्ट आणि निर्णायक आहे. ते सांगतात की, एखादी गोष्ट तुम्हाला आवडते की नाही, हे महत्त्वाचे नाही. ती गोष्ट तुमच्यासाठी हितकारक आहे की नाही, हे पाहणे महत्त्वाचे आहे. ज्या प्रकारे विष शरीराला नाश करते, त्याच प्रकारे काही गोष्टी, विचार, संवयी किंवा नातेसंबंध तुमच्या एकूण विकासाला ठेच घालू शकतात. अशा गोष्टींपासून दूर राहणे हे केवळ एक शहाणपण नव्हे, तर स्वतःबद्दलची काळजी आणि आत्मप्रतीचे प्रतीक आहे. ही “विष” ची व्याख्या करताना त्यांनी तीन स्पष्ट पैलू दिले आहेत: शारीरिक, बौद्धिक आणि आध्यात्मिक.

१. शारीरिक अशक्तता: शरीर हेच आपले प्रथम साधन

स्वामी विवेकानंद शरीराला अत्यंत महत्त्व देत. ते म्हणत, “शरीर हीच ती यंत्रणा आहे ज्यामध्ये आत्मा वास करतो.” जर हे शरीर अशक्त असेल, तर आत्म्याची शक्ती देखील व्यक्त होऊ शकत नाही.

• शारीरिक अशक्तता निर्माण करणारे घटक (विष): अव्यवस्थित आहार, झोपेचा अभाव, व्यसने (दारू, सिगारेट, जुन्या फोनचा अति वापर), आळस, औषधांवर अवलंबून राहणे.
• शारीरिक सामर्थ्य निर्माण करणारे घटक (अमृत): संतुलित आणि पौष्टिक आहार, नियमित व्यायाम आणि योग, पुरेशी विश्रांती, निसर्गाशी संपर्क, शुद्ध पाणी.

आजच्या संदर्भात: डेस्कवर बसून काम करणे, जंक फूड खाणे, पुरेशी झोप न घेणे हे आधुनिक जीवनशैलीतील “विष” आहे. याचा ताबडतोब त्याग करणे आवश्यक आहे.

२. बौद्धिक अशक्तता: मन हेच आपले शस्त्र

बौद्धिक सामर्थ्य म्हणजे केवळ पुस्तकी ज्ञान नव्हे, तर चिकित्सक विचार करण्याची, निर्णय घेण्याची आणि समस्या सोडवण्याची क्षमता. जे विचार किंवा माहिती ही क्षमता कमी करतात, ते बौद्धिक विष आहे.

• बौद्धिक अशक्तता निर्माण करणारे घटक (विष): नकारात्मक विचार, खोटी माहिती, अफवा, विनाकारण चिंता, मनाची अशांतता, मित्रांची निवड चुकीची असणे, फक्त मनोरंजनातच रममाण राहणे.
• बौद्धिक सामर्थ्य निर्माण करणारे घटक (अमृत): चांगली पुस्तके वाचणे, सकारात्मक विचार, जिज्ञासा, शिकण्याची वृत्ती, सर्जनशील कामे, सद्विचार, सद्संगती.

आजच्या संदर्भात: सोशल मीडियावरचा नकारात्मक आणि विषारी कंटेंट, बातम्यांच्या अतिरेकी प्रवाहामुळे होणारा मानसिक ताण, आणि सतत इतरांशी स्वतःची तुलना करणे हे आजचे सर्वात मोठे बौद्धिक विष आहेत.

३. आध्यात्मिक अशक्तता: आत्मा हीच आपली ओळख

आध्यात्मिक सामर्थ्य म्हणजे आंतरिक शांती, आत्मविश्वास, धैर्य आणि जीवनाचा अर्थ समजून घेणे. जे गोष्टी या आंतरिक स्थैर्याला धोका देतात, त्या आध्यात्मिक विष आहेत.

• आध्यात्मिक अशक्तता निर्माण करणारे घटक (विष): इर्ष्या, द्वेष, लोभ, मत्सर, आत्मकेंद्रित वृत्ती, धर्मांधता, भीती, आत्मशंका, हलक्या पातळीवरचे मनोरंजन.
• आध्यात्मिक सामर्थ्य निर्माण करणारे घटक (अमृत): ध्यान, प्रार्थना, सेवाभाव, कृतज्ञता, माफी, साधे जीवन, उच्च तत्त्वे, आंतरिक शोध.

आजच्या संदर्भात: भौतिकवादाचा अतिरेक, सतत अधिकाधिक मिळवण्याची होड, आणि खोटी प्रतिष्ठा यामुळे आध्यात्मिक रिकामेपणा निर्माण होतो. हे आजचे सर्वात सूक्ष्म आणि धोकादायक विष आहे.

रोजच्या आयुष्यात हा सुविचार कसा वापरावा?

हा सुविचार फक्त वाचून ठेवण्यासाठी नाही, तर जगण्यासाठी आहे. यासाठी एक साधी पद्धत अवलंबता येईल:

१. ओळख: कोणतीही निर्णय घेण्यापूर्वी किंवा एखादी गोष्ट स्वीकारण्यापूर्वी स्वतःला विचारा: “हे मला शारीरिक, बौद्धिक किंवा आध्यात्मिक दृष्ट्या अशक्त तर बनवत नाही ना?” जर उत्तर “होय” असेल, तर…
२. त्याग: त्या गोष्टीकडे “विष” म्हणून पहा आणि तिचा त्याग करण्याची धैर्यपूर्वक इच्छाशक्ती दाखवा. हे एखादी वाईट संवय, एक विषारी नाते किंवा एक नकारात्मक विचार असू शकतो.
३. बदल: त्याऐवजी सामर्थ्य देणाऱ्या “अमृत” गोष्टींचा आहार घ्या.

स्वामी विवेकानंदांचा हा सुविचार आपल्याला एक सक्रिय आणि सजग जीवन जगण्यास प्रवृत्त करतो. ते आपणास सांगतात की आपली शक्ती आणि अशक्तता यावर आपला ताबा आहे. बाहेरच्या परिस्थितीबद्दल तक्रार करण्याऐवजी, आतील अशक्त करणाऱ्या गोष्टींचा त्याग करणे हीच खरी क्रांती आहे. ही प्रक्रिया सोपी नसली तरी, ती मुक्तिदायी आहे. जेव्हा आपण अशक्त करणाऱ्या गोष्टींना “नाही” म्हणू लागतो, तेव्हाच आपण स्वतःच्या खऱ्या सामर्थ्याला “होय” म्हणू शकतो. असे करूनच आपण एक समर्थ, समृद्ध आणि सार्थक जीवन जगू शकतो.

(एफएक्यू)

१. सर्व काही सोडून टाकायचे का? जीवनात सुखेची गरज नाही का?

सुखे घेणे आणि अशक्त बनणे यात मोठा फरक आहे. स्वामीजी सांगतात ते अशक्त करणाऱ्या गोष्टींबद्दल. जर एखादे सुख तुमच्या शरीराला हानी पोहोचवते, मनाला व्यग्र करते किंवा आत्म्याला हलका करते, तर ते सोडून द्यावे. जे सुख तुम्हाला अधिक ऊर्जावान, केंद्रित आणि शांत करते, ते अमृतसमान आहे.

२. व्यसनासारख्या गोष्टी सोडणे खूप कठीण आहे. मग काय करावे?

स्वामी विवेकानंदांच्या मते, “शक्ती जीवन आहे; अशक्तता मृत्यू आहे.” व्यसन हे एक स्पष्ट विष आहे. ते सोडणे कठीण आहे हे खरे, पण अशक्तपणे जगण्यापेक्षा शक्तीसाठी झगडणे चांगले. लहान पावले टाका, समर्थन मागा आणि आपल्या आतील शक्तीवर विश्वास ठेवा. प्रत्येक छोटे यश तुम्हाला पुढील पाऊल टाकण्यासाठी शक्ती देईल.

३. आजच्या जगात सोशल मीडिया अशक्त करते का?

जर सोशल मीडिया वापरामुळे तुमची झोप बिघडते, तुम्हाला चिंता वाटते, तुमची तुलना इतरांशी होऊ लागते आणि वेळेचा अपव्यय होतो, तर तो एक प्रकारचे बौद्धिक आणि आध्यात्मिक विष आहे. त्याचा अति वापर टाळला पाहिजे. मर्यादित आणि सजगतेने वापरल्यास तो उपयुक्त ठरू शकतो.

४. नकारात्मक विचार कसे सोडावेत?

नकारात्मक विचार हे सर्वात सामान्य बौद्धिक विष आहे. स्वामीजींच्या मार्गदर्शनानुसार, नकारात्मक विचारांना “विष” म्हणून ओळखा. त्यांना बळी पडू नका. त्याऐवजी, सकारात्मक पुस्तके वाचणे, सद्विचार करणे, आणि आपले लक्ष उद्देशपूर्ण कामाकडे वेधणे यासारख्या “अमृत” गोष्टींचा आहार घ्या.

५. हा सुविचार अपयशी लोकांसाठी आहे का?

नाही, हा सुविचार स्वतःला अशक्त समजणाऱ्या प्रत्येकासाठी आहे. अपयश ही एक परिस्थिती आहे, अशक्तता ही एक मानसिकता आहे. हा सुविचार तुम्हाला अपयशातूनही शिकण्याची आणि पुन्हा उभे राहण्याची शक्ती देतो. जो कोणी आपल्या अशक्ततेवर मात करून सामर्थ्याकडे वाटचाल करू इच्छितो, त्यासाठी हा मार्गदर्शक प्रकाश आहे.