कन्नड हनुमान व्रतम २०२५: शनिवारी का?व्रत आणि पूजेची संपूर्ण माहिती

२०२५ ची कन्नड हनुमान जयंती तारीख, शुभ मुहूर्त, व्रत नियम आणि पूजा पद्धती याबद्दल संपूर्ण माहिती. कर्नाटकातील विशेष परंपरा, प्रसाद आणि हनुमान जयंती महाराष्ट्रापेक्षा कशी वेगळी आहे ते जाणून घ्या.

कन्नड हनुमान जयंती २०२५: पूर्ण व्रत, पूजा विधी, मुहूर्त आणि कर्नाटकातील वेगळा उत्सव

भारत हा विविधतेत एकता दाखवणारा देश आहे. याचे एक उत्तम उदाहरण म्हणजे देशभरात विविध प्रकारे साजरी होणारी हनुमान जयंती. महाराष्ट्र, गुजरात आणि उत्तर भारतात चैत्र पौर्णिमेला (मार्च-एप्रिल) हनुमान जयंती साजरी केली जाते, तर कर्नाटक आणि आंध्र प्रदेशातील काही भागात हा उत्सव चैत्र महिन्यातील कृष्ण पक्षातील शनिवारी येतो. यालाच कन्नड हनुमान जयंती किंवा हनुमान व्रतम म्हणतात. हा दिवस हनुमानाच्या भक्तांसाठी एक विशेष व्रत आणि पूजेचा दिवस आहे.

२०२५ साली, ही जयंती एका विशेष दिवशी येणार आहे, जो भक्तांनी आपल्या धार्मिक आणि सांस्कृतिक परंपरेनुसार साजरा करायचा आहे. या लेखात आपण कन्नड हनुमान जयंती २०२५ ची तारीख, शुभ मुहूर्त, व्रताचे नियम, संपूर्ण पूजा विधी, कर्नाटकातील विशेष साजरे आणि या व्रतामागील तात्पर्य याबद्दल संपूर्ण माहिती घेणार आहोत.

कन्नड हनुमान जयंती म्हणजे काय? तारीख आणि कॅलेंडरमधील गुंतागुंत

कन्नड हनुमान जयंती हा उत्सव प्रामुख्याने कर्नाटक राज्यात साजरा केला जातो. हा दिवस हिंदू पंचांगानुसार चैत्र महिन्याच्या कृष्ण पक्षातील (अमावस्येच्या आधीच्या पंधरवड्यात) शनिवारी येतो.

• २०२५ ची तारीख: शनिवार, २२ मार्च २०२५
• तिथी: चैत्र कृष्ण पक्ष, चतुर्थी तिथी
• कारण: काही पुराणिक मतांनुसार, हनुमानाचा जन्म मंगळवारी झाला, पण कर्नाटकातील परंपरेनुसार, चैत्र कृष्ण पक्षातील शनिवारी हनुमान व्रत करण्याची प्रथा आहे. शनिवार हा शनिदेव आणि हनुमान या दोघांनाच समर्पित दिवस मानला जातो. हनुमानाची उपासना केल्याने शनिग्रहाचे अशुभ प्रभाव दूर होतात अशी श्रद्धा आहे.

महाराष्ट्रातील हनुमान जयंती आणि कन्नड हनुमान जयंतीमध्ये काय फरक आहे?

1. तारीख आणि तिथी: महाराष्ट्रात चैत्र पौर्णिमेला हनुमान जयंती साजरी केली जाते, तर कर्नाटकात ती चैत्र कृष्ण पक्षातील शनिवारी येते. त्यामुळे दोन्ही जयंती सहसा वेगवेगळ्या दिवशी असतात.
2. स्वरूप: महाराष्ट्रात ही जयंती मुख्यतः हनुमानाच्या जन्मोत्सवाचा उत्सव म्हणून साजरी केली जाते, ज्यामध्ये कीर्तन, भजन आणि मोठ्या प्रक्रिया असतात. कर्नाटकातील हनुमान व्रतम हा एक वैयक्तिक किंवा कौटुंबिक व्रत आणि पूजा यावर भर देणारा आहे.
3. प्रमुख क्रिया: कर्नाटकात ‘हनुमान व्रतम’ चालते, ज्यामध्ये उपवास आणि विशिष्ट पूजाविधीचा समावेश असतो. महाराष्ट्रातील साजरे अधिक सार्वजनिक आणि सामूहिक स्वरूपाचे असतात.

कन्नड हनुमान जयंती २०२५ चे शुभ मुहूर्त (मुहूर्त)

• हनुमान जयंती: शनिवार, २२ मार्च २०२५
• चतुर्थी तिथी प्रारंभ: २१ मार्च २०२५, रात्री ०९:४७ वाजता
• चतुर्थी तिथी समाप्त: २२ मार्च २०२५, रात्री १०:५७ वाजता
• शुभ पूजा वेळ (अभिजित मुहूर्त): दुपारी १२:०१ ते १२:४९ (स्थानिक तारीख आणि स्थानानुसार थोडा बदल शक्यो).
• शनिवारचे दिनदर्शी: हा दिवस हनुमान आणि शनी देव या दोघांनाच समर्पित आहे. म्हणून या दिवशी केलेली पूजा विशेष फलदायी मानली जाते.

हनुमान व्रतम (उपवास) चे नियम आणि विधी

हनुमान व्रतम हे एक दिवसाचे उपवास (निर्जला किंवा फळाहारी) असू शकते. काही भक्त फक्त एक वेळचे जेवण करतात. व्रताची तीव्रता व्यक्तीच्या शक्तीवर अवलंबून असते.

व्रतापूर्वीचे दिवस (२० मार्च, शुक्रवार):

• संध्याकाळी साधे जेवण करावे.
• घर स्वच्छ करून, पूजास्थान स्वच्छ करावे.
• मनात नकारात्मक विचार न आणता, हनुमानचालिसा वाचावी.

हनुमान जयंतीचा दिवस (२२ मार्च, शनिवार):

सकाळ:

1. स्नान आणि शुद्धता: ब्रह्ममुहूर्तात (सुमारे सूर्योदयापूर्वी) उठून स्नान करावे. शक्यतो गंगाजल किंवा तुलसीचे पाणी पिऊन शुद्ध होवून, स्वच्छ वस्त्रे धारण करावीत.
2. संकल्प: पूजास्थानी बसून, हातात जल, फुल, अक्षता घेऊन संकल्प करावा. “अद्य शनिवारे चैत्र कृष्ण चतुर्थ्यां शुभ तिथौ, अमुक गोत्रः अमुक नामाहं, भगवंतं हनुमंतं प्रसन्न करणार्थं, हनुमान व्रतम करिष्ये।” असा संकल्प करावा.
3. हनुमान प्रतिमा/यन्त्र स्थापना: एका लाल किंवा केशरी रंगाच्या वस्त्रावर हनुमानाची मूर्ती किंवा यन्त्र स्थापन करावे. त्यासमोर पंचामृत (दूध, दही, घी, मध, साखर) ठेवावे.
4. पूजा विधी (१६ उपचार पूजा):
   • आवाहन: हनुमान यांना आपल्या हृदयात आणि मूर्तीत आवाहन करावे.
   • आसन: केशरी फुलांचे आसन द्यावे.
   • पाद्य, अर्घ्य, आचमनीय: पाय धुण्यासाठी पाणी, अर्घ्य आणि पिण्यासाठी पाणी.
   • स्नान: पंचामृताने स्नान करवावे आणि नंतर स्वच्छ पाण्याने स्नान करवावे.
   • वस्त्रे: केशरी वस्त्रे (सामान्यतः कापडाचा तुकडा) अर्पण करावे.
   • यज्ञोपवीत (जानवे): केशरी सूताचा जानवे अर्पण करावे.
   • गंध-अक्षता: चंदन लावावे आणि अक्षता (तांदळाचा कुंकू मिसळलेला) अर्पण करावे.
   • पुष्प, धूप, दीप, नैवेद्य: केशरी किंवा लाल गुलाबाची फुले, गुगुळाची धूप, घीचा दिवा वाजवावा. नैवेद्य म्हणून पंचामृत, बेसन लाडू, साबुदाण्याचे लाडू, केळी, शेंगदाणे, सफरचंद अर्पण करावे. काही ठिकाणी नारळ आणि गुडही चढवतात.
   • ताम्बूल, दक्षिणा: वीटण आणि फळ अर्पण करावे. प्रतीकात्मक दक्षिणा ठेवावी.
   • आरती: श्रद्धेने ‘श्री हनुमान आरती’ किंवा ‘संकटमोचन आरती’ गाऊन आरती करावी.

दिवसभराची क्रिया:

• जप: “श्री राम जय राम जय जय राम” हा मंत्र किंवा “ॐ हनुमते नमः” हा मंत्र शक्य तितक्या वेळा जप करावा. १०८ माळा जपणे श्रेयस्कर.
• पारायण: हनुमान चालीसा, सुंदरकांड, बजरंग बाण, हनुमान बाहुक यापैकी काही वाचावे.
• सेवा: शक्य असल्यास, वानरांना (माकडांना) फळे खायला द्यावीत. गरीबांना अन्नदान करावे.
• उपवास: व्रताचा प्रकार निवडून त्याप्रमाणे वागावे. पाणी पिण्याची परवानगी आहे.

संध्याकाळ:

• संध्याकाळी पुन्हा दिवा लावून आरती करावी.
• पारणा (उपवास सोडणे): चंद्रोदयानंतर नैवेद्यातील प्रसाद स्वतः खावा आणि कुटुंबियांना वाटावा. उपवास संपवावा.

कर्नाटकातील विशेष परंपरा आणि साजरे

• मंदिर सजावट: कर्नाटकातील हनुमान मंदिरे (विशेषत: बेंगळुरूतील श्री हनुमान मंदिर (यशवंतपूर), हम्पीतील हनुमान मंदिर) या दिवशी फुलांनी आणि रोषणाईत सजवली जातात.
• पंचामृत अभिषेक: मंदिरात हनुमान मूर्तीवर पंचामृताचा (कधीकधी तेलाचा) अभिषेक केला जातो.
• दासार पदे आणि भजन: कन्नड संगीत आणि भजनांचे कार्यक्रम आयोजित केले जातात. संत पुरंदरदास, कनकदास यांची हनुमान भजने गायली जातात.
• अन्नदान (अन्नसत्र): मोठ्या प्रमाणावर मोफत जेवणाचे आयोजन केले जाते.
• सेतुबंध रामेश्वरम प्रसंगाचे नाट्य: काही ठिकाणी रामायणातील, विशेषतः हनुमानांच्या लंकादहन किंवा सेतुबंधनाचे नाटक रंगभूमीवर सादर केले जाते.
• विशेष प्रसाद: ‘पंचकज्जाय’ (काजू, बदाम, पिस्ता, किसमिस, खारीक) आणि ‘हुग्गी’ (एक प्रकारचे पोहे) हे प्रसाद म्हणून वाटले जातात.

हनुमान व्रताचे तात्पर्य आणि फळ

हनुमान व्रत केवळ एक धार्मिक कर्मकांड नसून, एक आध्यात्मिक साधना आहे.

• मानसिक शक्ती: हनुमान हे बुद्धी, वीर्य आणि निःस्वार्थ सेवेचे प्रतीक आहेत. त्यांची पूजा करणे म्हणजे या गुणांची प्राप्ती करण्याची प्रार्थना आहे.
• संकटनिवारण: हनुमान यांना ‘संकटमोचन’ म्हणतात. हे व्रत आयुष्यातील अडचणी दूर करण्यासाठी केले जाते.
• आरोग्य आणि सामर्थ्य: हनुमान अतुल्य बलशाली होते. त्यांच्या उपासनेने शारीरिक आणि मानसिक आरोग्य मिळते.
• शनि शांती: हनुमान व्रत शनिवारी केल्याने शनि ग्रहाचे अशुभ प्रभाव कमी होतात अशी धारणा आहे.
• आत्मविश्वास: हनुमानची भक्ती मनातील भीती दूर करून धैर्य आणि आत्मविश्वास देते.

भक्तीचा शनिवार

कन्नड हनुमान जयंती हा केवळ एक उत्सव नसून, एक आंतरिक यात्रा सुरू करण्याचा दिवस आहे. हा दिवस हनुमानाच्या गुणांप्रमाणे – सेवा, निष्ठा, शक्ती आणि ज्ञान – जगण्याचा संकल्प करण्याचा आहे. तुम्ही कर्नाटकात राहता किंवा नाही, या दिवशी थोडा वेळ हनुमानाच्या स्मरणात घालवल्यास मनाला अपार शांती मिळते.

तर, २२ मार्च २०२५ रोजी, हनुमानाच्या भक्तीने युक्त झालेला हा शनिवार साजरा करा. एक लहानसा व्रत ठेवा, हनुमान चालीसा वाचा, आणि आपल्या आयुष्यातील ‘संकटमोचन’ ची प्रार्थना करा. जय हनुमान!

(FAQs)

१. मी महाराष्ट्रात राहतो. मी कन्नड हनुमान जयंती साजरी करू शकतो का? किंवा मला चैत्र पौर्णिमेची जयंतीचीच पाळणी करावी लागेल?
उत्तर: नक्कीच करू शकता! धर्मात कोणतेही बंधन नाही. तुमची व्यक्तिगत श्रद्धा आणि परंपरा महत्त्वाची आहे. जर तुम्ही कर्नाटकीय परंपरेशी जोडलेले असाल किंवा हनुमान व्रतम करण्याची इच्छा असाल, तर तुम्ही कन्नड हनुमान जयंती साजरी करू शकता. बरेच लोक दोन्ही दिवशी हनुमानाची पूजा करतात – एक चैत्र पौर्णिमेला (सार्वजनिक उत्सव) आणि दुसरी कन्नड जयंतीला (वैयक्तिक व्रत). तुम्हाला कोणती परंपरा आवडते ते तुमच्यावर अवलंबून आहे.

२. हनुमान व्रतम दरम्यान निर्जळा उपवास करणे आवश्यक आहे का? आजारी किंवा वृद्ध लोकांसाठी पर्याय काय?
उत्तर: नक्कीच नाही. व्रताची तीव्रता तुमच्या आरोग्य आणि क्षमतेवर अवलंधून ठरवावी. उपवासाचे अनेक प्रकार आहेत:

• निर्जळा: फक्त पाणी (फक्त बलवान आणि सराव असलेल्यांसाठी).
• फळाहारी: फळे, फळांचे रस, दूध दही घेता येते.
• एकवेळी जेवण: दिवसात एकच वेळ (साधे, सात्त्विक) जेवण.
• नैवेद्य प्रसादाचे सेवन: फक्त पूजेत चढवलेला प्रसाद खाणे.
  आजारी, गर्भवती स्त्रिया, वृद्ध आणि लहान मुले यांनी कठोर उपवास टाळावा. त्यांनी फळे, दूध घेऊन व्रताची भावना पाळली तरी चालेल. भगवंताला भक्ती महत्त्वाची, कठोर नियम नव्हेत.

३. घरात हनुमानाची मूर्ती नसल्यास पूजा कशी करावी?
उत्तर: कोणतीही समस्या नाही. तुम्ही खालीलपैकी काहीही वापरू शकता:

• हनुमान यन्त्र: हनुमान यन्त्राची स्थापना करून त्याची पूजा करावी.
• श्रीरामची मूर्ती/चित्र: हनुमान श्रीरामचे परम भक्त आहेत, म्हणून श्रीराम-सीतेच्या चित्रासमोर पूजा केल्यास हनुमान प्रसन्न होतात असे मानले जाते.
• केसरी रंगाचा फुलांचा गुच्छ: एका पाटावर केशरी रंगाचे फूल (जास्वंद, गुलाब) ठेवून त्यालाच हनुमानाचे प्रतीक मानून पूजा करावी.
• पुस्तक: हनुमान चालीसा किंवा सुंदरकांडाच्या पुस्तकाला पूजास्थानी ठेवून त्याचीच पूजा करावी.
  भावना आणि श्रद्धा ही प्रथम आहे. साधनं दुय्यम आहेत.

४. हनुमान व्रतम दरम्यान कोणत्या गोष्टी टाळाव्यात?
उत्तर: व्रताची पवित्रता राखण्यासाठी काही गोष्टी टाळण्याचा सल्ला दिला जातो:

• तामसिक आहार: मांस, मच्छी, अंडी, कांदा, लसूण, मद्यार्क सेवन टाळावे.
• नकारात्मक वर्तन: खोटे बोलणे, चुगली करणे, क्रोध करणे, वादविवाद टाळावेत.
• व्यसने: धूम्रपान, तंबाखू, गुटखा यांचा वापर करू नये.
• जोरात काम: जोराचा शारीरिक श्रम किंवा वादळी मानसिक काम टाळावे. दिवस शांतपणे आणि ध्यानात घालवावा.

५. हनुमान व्रत केल्याने खरोखरच शनि ग्रहाचे दुष्परिणाम दूर होतात का? ज्योतिषशास्त्रात याला काय महत्त्व आहे?
उत्तर: ज्योतिषशास्त्रात, हनुमान यांना रुद्रावतार (शिवाचा अवतार) मानले जाते आणि शनिदेव हे शिवपुत्र मानले जातात. म्हणून, हनुमान हे शनिदेवांचे आध्यात्मिक वडील मानले जातात. अशी समज आहे की, हनुमानाची उपासना केल्यास शनिदेव आपल्या भक्तावर कृपा करतात किंवा त्यांचे कठोर प्रभाव मंद करतात. शनिवार हा शनिदेव आणि हनुमान या दोघांनाच समर्पित दिवस असल्याने, या दिवशी केलेली हनुमान पूजा विशेष फलदायी मानली जाते. पण हे लक्षात ठेवावे की, ज्योतिष हा केवळ एक मार्गदर्शक आहे. खरी शांती आणि सुख हे सत्कर्म, भक्ती आणि सकारात्मक विचारांतूनच मिळते. हनुमान व्रत हे तुम्हाला अंतर्गत शक्ती आणि धैर्य देण्यासाठी एक साधन आहे, ज्यामुळे तुम्ही जीवनातील कोणत्याही संकटाला (शनि प्रकोपासह) सामोरे जाऊ शकता.