नायलॉन मांजाने पतंग उडवला तर जेलची हवा? मकरसंक्रांतीला जीव धोक्यात?

मकरसंक्रांतीला नायलॉन मांजामुळे पोलिसांसह अनेकांचा जीव गेला. पक्षी जखमी होतात, अपघात होतात. मुंबई पोलिसांनी विक्री-वापरावर बंदी, मोहीम सुरू. सुरक्षित मांजा वापरा! 

दोन पोलिसांसह अनेकांच्या जीव घेतले नायलॉन मांजाने, तरी का चालू आहे हा खेळ?

मकरसंक्रांतीला नायलॉन मांजाची काळी सावली: जीवघेणा धोका कसा टाळावा?

महाराष्ट्रात मकरसंक्रांती म्हणजे आनंदाचा सोहळा, पतंग उडवण्याची धुम. पण गेल्या काही वर्षांत नायलॉन मांजामुळे हे आनंदाचं रूपांतर जीवघेण्या धोक्यात बदललंय. मुंबई पोलिसांनी स्पष्ट इशारा दिलाय की, नायलॉन किंवा काच कोटिंग असलेला मांजा वापरला तर थेट गुन्हा दाखल होईल आणि जेलची हवा खावी लागेल. गेल्या वर्षी दोन पोलिसांसह अनेकांना जीव गमावावा लागला, पक्षी जखमी होतायत. ही समस्या केवळ मुंबईपुरती मर्यादित नाही, तर संपूर्ण महाराष्ट्रात पसरलीये. चला, या प्रकरणाचा सविस्तर अभ्यास करू आणि सुरक्षित उत्सव कसा साजरा करायचा ते जाणून घेऊ.​​

नायलॉन मांजाची जीवघेणी बाजू: वैज्ञानिक कारणं काय?

नायलॉन मांजा हा साधा दोर नाही, तो स्टील तारेसारखा मजबूत आणि धारदार असतो. त्यात चांदीची कोटिंग किंवा काच पावडर असते, ज्यामुळे तो कापण्याची ताकद वाढते. पण याचा फटका कोणाला बसतो?

• वेगवान वाहनांवर (विशेषतः दुर्गा मार्गावर) मांजा अडकतो, चालकाचा गळा खरडतो किंवा दुर्घटना घडवतो.
• पक्षी उडताना मांजात अडकतात, त्यांचे डोळे, पंख खरडले जातात. PETA आणि WWF च्या अहवालानुसार, दरवर्षी हजारो पक्षी मरतात.
• वैज्ञानिक दृष्ट्या, नायलॉन पॉलीअमाइड ६.६ पासून बनतो, जो १००० डिग्री सेल्सिअसपर्यंत तापतो आणि कापतो. कॉटन मांजाशी तुलना करता नायलॉन ५० पट जास्त धोकादायक.​

गेल्या वर्षांच्या भयानक अपघातांची यादी

मुंबईत नायलॉन मांजाने अनेक जीव घेतले. काही प्रमुख प्रकरणं:
१२ डिसेंबर २०२४: दिंडोशी पोलिस हवालदार समीर जाधव यांचा पश्चिम एक्सप्रेस हायवेवर मांजामुळे मृत्यू. ते कर्तव्यावरून घरी परतत होते.​
१४ जानेवारी २०२३: बोरिवलीत मोहम्मद शेख इजराईल फारुखी (२१) यांचा मृत्यू, जालिंदर भगवान नेमाने (४१) गंभीर जखमी. दोन स्वतंत्र गुन्हे.​
२०२५ मकरसंक्रांतीपूर्वी: अजूनही विक्री चालू, पण पोलिस मोहीम सुरू.

गेल्या वर्षी (२०२४-२५) मुंबई पोलिसांनी २५ डिसेंबरपासून १४ जानेवारीपर्यंत विशेष मोहीम राबवली. २२ गुन्हे, ५७ अटक, १ लाख ४३ हजार किंमतीचा मांजा जप्त. यंदा आणखी कडक कारवाईची घोषणा.​

पक्षी आणि प्राण्यांवर होणारा परिणाम: आकडेवारी

भारतात दरवर्षी मकरसंक्रांतीला १०,००० हून अधिक पक्षी मांजामुळे मरतात (WWF India अहवाल). मुंबईत गारुड, कोंबडी, चीलसारखे पक्षी सर्वाधिक बळी पडतात. त्यांचे जखम भरत नाहीत, संसर्ग होऊन मृत्यू.

• केरळमध्ये २०२४ ला ५०० पक्षी वाचवले, उपचार केले.
• महाराष्ट्र वन विभागानेही मोहिमा राबवल्या. नायलॉन मांजा Wild Life Protection Act १९७२ च्या कलम ९ अंतर्गत गुन्हा.​

कायद्याची कडक अंमलबजावणी: पोलिसांचा इशारा

मुंबई पोलिस आयुक्तांनी स्पष्ट सांगितले: नायलॉन मांजा विक्री, साठा, वापर बंदी. Indian Telegraph Act आणि IPC कलम ३३६ (जीव धोक्यात टाकणे) अंतर्गत गुन्हा. दंड ५०० ते ५,००० रुपये, ३ महिने तुरुंग. यंदा सर्व पोलिस ठाण्यांत विशेष टीम्स, ड्रोनद्वारे निरीक्षण.​

• विक्रेत्यांवर छापे, बाजारातून माल जप्त.
• नागरिकांना सूचना: कॉटन किंवा बांबू मांजा वापरा.

सुरक्षित पर्याय: कॉटन मांजाची ओळख आणि बनवण्याची पद्धत

नायलॉनऐवजी कॉटन मांजा वापरा. तो कापत नाही, पक्षी सुरक्षित.
बनवण्याची सोपी पद्धत:

• १ किलो कॉटन धागा घ्या.
• चामट, कालूप, अरिशीव (प्राकृतिक) फिरकी लावा.
• घरगुती टिप: फिरकीसाठी लोखंडी भांडा वापरा, २-३ तास फिरवा.
  स्थानिक बाजारात ‘एको-फ्रेंडली मांजा’ मिळतो, किंमत २००-५०० रुपये प्रती किलो.​

मकरसंक्रांतीचा सांस्कृतिक इतिहास आणि बदलती परंपरा

मकरसंक्रांती ही तिळगळपिठी म्हणून ओळखली जाते. उत्तर भारतात पतंग उत्सव, गुजरातात ‘पतंग फेस्टिव्हल’. पण आता पर्यावरणप्रेमी उत्सवाकडे वळले. अहमदाबादमध्ये १ लाख लोक सहभागी होतात, फक्त सुरक्षित मांजाने. महाराष्ट्रात पुणे, मुंबईतही आता ‘ग्रीन संक्रांती’ मोहिमा.​

घरगुती टिप्स आणि ट्रिक्स: पतंग उडवताना सावधगिरी

• खुल्या मैदानात उडवा, रस्ते टाळा.
• मुले वॉचरसह उडवतील.
• पक्षी क्षेत्र टाळा.
• हेल्मेट घाला जर दुर्गा मार्गावर.
• मांजा तपासा: स्पर्शाने कापला तर नायलॉन.

५ FAQs

१. नायलॉन मांजा का बंदी आहे?
तो धारदार असतो, पक्षी जखमी करतो, अपघात घडवतो. Wild Life Act आणि IPC अंतर्गत गुन्हा. थेट जेल.​

२. गेल्या वर्षी किती गुन्हे झाले?
मुंबईत ९२+ गुन्हे, ५७ अटका, १.४३ लाख किंमतीचा मांजा जप्त.​

३. सुरक्षित मांजा कसा ओळखाल?
कॉटन किंवा बांबू, स्पर्शाने कापत नाही. चामट फिरकी असलेला.​

४. अपघात कसे टाळावेत?
रस्ते टाळा, हेल्मेट घाला, मुले वॉच करा, खुल्या मैदानात उडवा.​

५. यंदाची पोलिस मोहीम कधी?
२५ डिसेंबरपासून सुरू, संक्रांतीपर्यंत. छापे, जप्ती, दंड.