पेप्सीची घातक लॉटरी: कसे एक स्पर्धा बनली जीवघेणी

१९९२ च्या पेप्सी स्पर्धेने फिलिपाईन्समध्ये दंगल आणि मृत्यू का घडवले? ‘नंबर फीव्हर’ स्पर्धेची संपूर्ण कहाणी, चुकीचे निकाल, झालेले दंगल आणि त्यातून घडलेले शिक्षण. विपणन इतिहासातील ही महत्त्वाची धडा.

पेप्सीची घातक स्पर्धा: १९९० च्या दशकातील तो विपणन चूक ज्याने घेतले पाच जीव

विपणन जगतातील यशस्वी मोहिमांबद्दल तर आपण ऐकलेच आहे, पण काही मोहिमा इतक्या विनाशकारी ठरतात की त्या इतिहासात एक दुःखद कहाणी म्हणून नोंदवल्या जातात. १९९२ मध्ये पेप्सीको कंपनीने फिलिपाईन्समध्ये राबवलेली ‘नंबर फीव्हर’ स्पर्धा ही अशीच एक विपणन चूक होती, ज्यामुळे देशव्यापी दंगल झाले, पाच लोकांचा मृत्यू झाला आणि कंपनीला करोडो रुपये नुकसान सोसावे लागले. हा लेख तुम्हाला या ऐतिहासिक विपणन अपयशाच्या मागच्या संपूर्ण कहाणीची माहिती देईल.

पार्श्वभूमी: १९९० च्या दशकातील सोडा युद्ध

१९९० च्या दशकात, फिलिपाईन्समध्ये पेप्सी आणि कोक-कोला यांच्यात जबरदस्त स्पर्धा सुरू होती. कोक-कोला बाजारपेठेत अग्रेसर होती. पेप्सीने आपली बाजारपेठ वाढवण्यासाठी एक मोठी आणि आकर्षक स्पर्धा सुरू करण्याचा निर्णय घेतला. ही स्पर्धा होती ‘पेप्सी नंबर फीव्हर’.

स्पर्धेचे स्वरूप

फेब्रुवारी १९९२ मध्ये सुरू झालेल्या या स्पर्धेची रचना अशी होती:

• पेप्सीच्या बाटल्यांच्या झाकणांवर एक तीन अंकी नंबर असेल
• दर आठवड्याला एक विजेता नंबर जाहीर केला जाईल
• ज्यांच्या झाकणावर तो नंबर असेल, त्यांना १० लाख फिलिपिनो पेसो (सुमारे ३६,००० अमेरिकन डॉलर) बक्षीस मिळणार होते
• हे बक्षीस त्या काळी फिलिपाईन्समधील एका सामान्य कुटुंबासाठी जीवनभराची आर्थिक सुरक्षितता देऊ शकणारे होते

घटनाक्रम: एक विपणन स्वप्न वास्तविक दुःस्वप्नात कसे बदलले

१. स्पर्धेची सुरुवात आणि लोकप्रियता
स्पर्धा सुरू झाल्यावर ती अतिशय लोकप्रिय झाली. लोक पेप्सीच्या बाटल्या मोठ्या प्रमाणात खरेदी करू लागले. गरीब ते मध्यमवर्गीय कुटुंबे देखील या स्पर्धेमध्ये सहभागी झाली, कारण बक्षीस त्यांचे आर्थिक जीवन पूर्णपणे बदलू शकत होते.

२. рокिक आणि विपणन चूक
२५ मे १९९२ रोजी, पेप्सीने आठवड्याचा विजेता नंबर जाहीर केला – ३४९. समस्या अशी होती की हा नंबर असलेली सुमारे ८,००,००० झाकणे छापली गेली होती. ही एक भीषण विपणन चूक होती. सामान्यत: विजेता नंबर असलेली फक्त काही झाकणेच छापली जातात.

३. आनंदाचे उत्सव हिंसक निषेधात बदलले
जेव्हा हजारो लोक बक्षीस मिळवण्यासाठी धावले, तेव्हा पेप्सीने स्पष्ट केले की ही एक चूक झाली आहे आणि फक्त प्रथम १८ विजेत्यांनाच बक्षीस दिले जाईल. ही माहिती मिळताच लोकांना वाटले की पेप्सी त्यांना फसवत आहे.

४. दंगल आणि हिंसा
फिलिपाईन्सभरातील अनेक शहरांमध्ये दंगल सुरू झाले:

• पेप्सीच्या वितरक केंद्रांवर हल्ले
• पेप्सीच्या ट्रक्सना आगी लावल्या गेल्या
• पेप्सीच्या कारखान्यावर दगडफेक
• पेप्सी बाटल्या फेकणे

५. मानवी किंमत
या हिंसेमध्ये पाच व्यक्तींचा मृत्यू झाला:

• एक शिक्षक ज्याला पेप्सीच्या ट्रकमधून सोडलेल्या बाटलीने डोक्यावर आदळले
• एक व्यापारी जो पेप्सी वितरक केंद्राजवळ झालेल्या गर्दीत चेंगरला गेला
• तीन युवक जे पेप्सीच्या वितरण केंद्रावर झालेल्या गोळीबारात ठार झाले

पेप्सीची प्रतिक्रिया आणि परिणाम

कायदेशीर कारवाई:
स्पर्धा जिंकल्याचा दावा करणाऱ्या ६,८०० लोकांनी पेप्सीविरुद्ध खटले दाखल केले. पेप्सीने शेवटी प्रत्येक दावेदाराला ५०० पेसो (सुमारे १८ डॉलर) देऊन तोडगा काढला.

आर्थिक नुकसान:
पेप्सीला या प्रकरणामुळे सुमारे १० दशलक्ष डॉलर्सचे नुकसान सोसावे लागले.

ब्रँड इमेजवर परिणाम:
पेप्सीची प्रतिमा फिलिपाईन्समध्ये मोठ्या प्रमाणात धूसर झाली.

या घटनेतून घेण्यासारखे धडे

१. विपणन स्पर्धांची जबाबदारी:
मोठ्या बक्षिसांच्या स्पर्धा राबवताना अत्यंत काळजी घेणे आवश्यक आहे. तांत्रिक तपासणी आवश्यक आहे.

२. संस्कृती समजून घेणे:
फिलिपाईन्ससारख्या गरीब देशात मोठी आर्थिक बक्षिसे लोकांच्या भावनांशी खेळतात हे समजून घेणे महत्त्वाचे आहे.

३. संकट व्यवस्थापन:
चूक झाल्यानंतर पेप्सीची प्रतिक्रिया योग्य नव्हती. लवकर आणि स्पष्ट संवाद साधला पाहिजे होता.

४. नैतिक जबाबदारी:
कॉर्पोरेट कंपन्यांनी आपल्या विपणन मोहिमांचे संभाव्य सामाजिक परिणांम विचार केला पाहिजे.

विपणन इतिहासातील एक दुःखद धडा

पेप्सी नंबर फीव्हर ही घटना केवळ एक विपणन चूक नसून, व्यवसाय आणि समाजयातील संबंधांवर प्रकाश टाकणारी एक शैक्षणिक कहाणी आहे. ही घटना आपल्याला शिकवते की व्यवसाय केवळ नफा मिळवण्याबद्दल नसून, सामाजिक जबाबदारीबद्दल देखील आहे. आजही ही कहाणी बिझनेस स्कूलमध्ये संकट व्यवस्थापन आणि व्यावसायिक नीतीच्या विषयांमध्ये शिकवली जाते. लक्षात ठेवा, उत्तम विपणन म्हणजे केवळ उत्पादन विकणे नसून, ग्राहकांशी विश्वासाचे संबंध निर्माण करणे आहे.

(FAQs)

१. प्रश्न: पेप्सीने ही चूक कशामुळे केली?
उत्तर: छपाई प्रक्रियेत तांत्रिक त्रुटी झाली. संगणक प्रोग्रामिंगमध्ये किंवा छपाई यंत्रातील त्रुटीमुळे ८ लाख झाकणांवर विजेता नंबर छापला गेला.

२. प्रश्न: पेप्सीने शेवटी बक्षीस दिले का?
उत्तर: नाही, पेप्सीने फक्त प्रथम १८ दावेदारांनाच बक्षीस दिले. इतरांना खंडणी म्हणून एक लहान रक्कम दिली.

३. प्रश्न: या घटनेनंतर पेप्सीच्या व्यवसायावर काय परिणाम झाला?
उत्तर: अल्पकाळासाठी पेप्सीची विक्री खूप कमी झाली, पण काही महिन्यांनंतर ती पुन्हा सामान्य झाली. मात्र, ब्रँड इमेजवर दीर्घकालीन परिणाम झाला.

४. प्रश्न: आजच्या काळात अशा स्पर्धा सुरू केल्या जातात का?
उत्तर: होय, पण आता अशा स्पर्धांसाठी खूप कठोर नियम आहेत. सर्व संभाव्य त्रुटींचे निराकरण करण्यासाठी अनेक स्तरावर तपासणी केली जाते.

५. प्रश्न: या घटनेतून व्यवसायांनी काय शिकावे?
उत्तर: ग्राहकांच्या अपेक्षा व्यवस्थापित करणे, संकटासाठी आराखडा तयार ठेवणे, आणि सामाजिक-आर्थिक संदर्भ समजून घेणे हे महत्त्वाचे धडे आहेत.