पाळीदरम्यानच्या वेदनांबद्दल चिंता करावी का? जाणून घ्या डॉक्टरांनी सांगितलेली धोकादायक लक्षणे

पाळीदरम्यान होणाऱ्या वेदना सर्वसाधारण आहेत का? वरिष्ठ डॉक्टरांनी स्पष्ट केले आहेत की काही प्रकारच्या वेदना कधीही दुर्लक्ष करू नयेत. जाणून घ्या त्या वेदनांची चिन्हे, कारणे आणि योग्य उपचारांची माहिती.

पाळीच्या वेदना: कोणत्या वेदनांकडे दुर्लक्ष करणे म्हणजे मोठ्या आरोग्यसमस्येचे निमंत्रण?

पाळीच्या वेदना हा बहुतेक महिलांच्या जीवनाचा एक नैसर्गिक भाग आहे. पाळी सुरू होण्यापासून ते बंद होईपर्यंत सुमारे ९०% महिला या वेदनांचा अनुभव घेतात. पण या वेदनांमध्ये “सामान्य” आणि “सामान्य नसलेले” असे काही फरक आहेत, ज्यांना ओळखणे अत्यंत गरजेचे आहे. बऱ्याचदा, “ही तर नेहमीची वेदना आहे” असे म्हणताना आपण काही गंभीर आरोग्य समस्यांकडे दुर्लक्ष करतो. वरिष्ठ स्त्रीरोगतज्ज्ञ डॉक्टर स्पष्टपणे सांगतात की काही विशिष्ट प्रकारच्या पाळीच्या वेदना कधीही सामान्य समजल्या जाऊ नयेत आणि त्यांना तातडीने डॉक्टरांकडे दाखवले पाहिजे. हा लेख तुम्हाला त्या वेदनांची अचूक ओळख करून देईल, ज्यामुळे तुम्ही तुमच्या आरोग्याबाबत सजग राहू शकाल.

सामान्य पाळीची वेदना बनाम असामान्य वेदना: फरक कसा ओळखायचा?

प्रथम, सामान्य पाळीच्या वेदना (Primary Dysmenorrhea) काय असतात ते समजून घेणे गरजेचे आहे. या वेदना सहसा पाळी सुरू होण्याच्या १-२ दिवस आधी किंवा पाळी सुरू झाल्यानंतर सुरू होतात आणि २-३ दिवसांपर्यंत राहू शकतात. या वेदना पोटाच्या खालच्या भागात, कंबरेभोवती किंवा मांड्यांमध्ये होतात. त्या सहसा हलक्या ते मध्यम तीव्रतेच्या असतात आणि सामान्य वेदनाशामके (Painkillers), उबदार पाण्याची पेटी, किंवा विश्रांतीमुळे कमी होतात.

आता, असामान्य वेदना (Secondary Dysmenorrhea) म्हणजे काय? ह्या वेदना सहसा पाळी सुरू झाल्यानंतर काही वर्षांनी सुरू होतात. त्यांची तीव्रता वेळोवेळी वाढत जाते आणि त्या पाळी संपल्यानंतरही टिकू शकतात. या वेदना सामान्य वेदनाशामकांवरही बरी होत नाहीत. ह्या वेदनांमागे स्त्रीच्या प्रजनन अवयवांशी संबंधित एखादी वैद्यकीय समस्या असू शकते.

कधी दुर्लक्ष करू नये? अशा वेदनांची चिन्हे

डॉक्टरांनी स्पष्ट केलेली काही अशी चिन्हे आहेत, जी दिसल्यास लगेचच तपासणी करून घ्यावी.

१. अत्यंत तीव्र आणि जीवनावर परिणाम करणाऱ्या वेदना:
ज्या वेदनांमुळे तुम्ही शाळेत किंवा ऑफिसात जाऊ शकत नाही, दैनंदिन कामे करू शकत नाही किंवा झोपेचा त्रास होतो, त्या वेदना सामान्य नाहीत. जर वेदनांमुळे तुमच्या दिनक्रमातील क्रियाकलाप बंद होत असतील, तर ते एक मोठे चेतावणीचे चिन्ह आहे.

२. पाळी संपल्यानंतरही टिकणाऱ्या वेदना:
सामान्य वेदना पाळीच्या पहिल्या काही दिवसांपुरत्याच असतात. पण जर वेदना पाळी संपल्यानंतरही सतत चालू राहतील किंवा महिन्याच्या इतर दिवसांत देखील होत राहतील, तर त्या गंभीर असू शकतात. हे पेल्विक इन्फ्लेमेटरी डिसीज (PID) किंवा एंडोमेट्रिओसिसचे लक्षण असू शकते.

३. वेदनांबरोबर इतर गंभीर लक्षणे:
फक्त वेदनाच नव्हेत, तर त्यांच्यासोबत दिसणारी इतर लक्षणेही तितकीच महत्त्वाची आहेत.

• अतिरिक्त रक्तस्त्राव: प्रति तास पॅड बदलण्याची गरज भासणे, मोठे रक्ताचे गठ्ठे बाहेर पडणे.
• ताप येणे: पाळीदरम्यान ताप येणे हे संसर्गाचे (Infection) लक्षण असू शकते.
• उलट्या किंवा मळमळ होणे: जरी काही प्रमाणात मळमळ सामान्य असली तरी, वारंवार उलट्या होणे हे चिंतेचे कारण आहे.
• वेदनासोबत जळजळ किंवा घाण येणे: हे योनी किंवा गर्भाशयाच्या संसर्गाचे लक्षण असू शकते.

४. नवीन सुरू झालेल्या किंवा वेगाने वाढलेल्या वेदना:
जर तुमचे पाळीचे नियमित दर्द अचानक वाढले किंवा त्याचे स्वरूप बदलले, तर ते लक्षात घ्यावे. ज्या महिलांना आयुष्यभर हलक्या वेदना झाल्या आहेत आणि अचानक त्या वेदना अत्यंत तीव्र झाल्या आहेत, त्या महिलांनी नक्कीच तपासणी करावी.

या वेदनांमागे असू शकणारी आरोग्य समस्या

वरील लक्षणे दिसल्यास, त्यामागे खालीलपैकी काही आरोग्य समस्या असू शकतात:

• एंडोमेट्रिओसिस (Endometriosis): यामध्ये गर्भाशयाच्या आतील आच्छादनासारखे ऊती गर्भाशयाबाहेर वाढतात, ज्यामुळे अत्यंत वेदना, लैंगिक संबंधांदरम्यान वेदना आणि वंध्यत्व होऊ शकते.
• युटेराइन फायब्रॉइड्स (Uterine Fibroids): गर्भाशयातील स्नायूंपासून बनलेले हे सौम्य (कॅन्सररहित) गठ्ठे असतात, ज्यामुळे अतिरिक्त रक्तस्त्राव आणि वेदना होऊ शकतात.
• पेल्विक इन्फ्लेमेटरी डिसीज (PID): हा एक गंभीर संसर्ग आहे जो गर्भाशय, फॅलोपियन नलिका आणि इतर प्रजनन अवयवांना होतो. याची लक्षणे म्हणजे ताप, घाण येणारे स्राव आणि पोटातील वेदना.
• अॅडेनोमायोसिस (Adenomyosis): यामध्ये गर्भाशयाच्या भिंतींमध्ये गर्भाशयाचे आतील आच्छादन वाढते, ज्यामुळे अत्यंत वेदना आणि जबरदस्त रक्तस्त्राव होतो.
• ओव्हेरियन सिस्ट (Ovarian Cysts): बीजांडांवर होणारे हे पुटक असतात, जे फुटल्यास अचानक तीव्र वेदना होऊ शकतात.

तुमची पुढची पावले काय असावीत?

जर तुम्हाला वरीलपैकी काहीही लक्षणे जाणवत असतील, तर घाबरू नका. पण त्यांना दुर्लक्ष करू नका.

१. डॉक्टरांशी संपर्क साधा: स्त्रीरोगतज्ज्ञांकडे जा आणि तुमची सर्व लक्षणे तपशीलवार सांगा.
२. वेदनांचा डायरी ठेवा: तुमच्या वेदनांची तीव्रता, कालावधी आणि इतर लक्षणे नोंदवून ठेवा. यामुळे डॉक्टरांना निदान करण्यास मदत होईल.
३. स्वत:चे निदान करू नका: इंटरनेटवरून माहिती वाचणे चांगले आहे, पण स्वत:चे निदान करून उपचार करणे धोकादायक ठरू शकते.

पाळीच्या वेदना ह्या “स्त्री होण्याचा एक भाग” म्हणून स्वीकारल्या पाहिजेत असे नाही. तुमचे शरीर जेव्हा तुम्हाला काहीतरी गंभीर सांगत असते, तेव्हा त्याचा आदर करणे आवश्यक आहे. वरील चेतावणीची चिन्हे ओळखून आणि योग्य वेळी वैद्यकीय सल्ला घेऊन, तुम्ही तुमचे दीर्घकाळाचे आरोग्य सुनिश्चित करू शकता. लक्षात ठेवा, तुमच्या आरोग्याबाबत तुम्हीच सर्वोत्तम वकील आहात.

(एफएक्यू)

१. पाळीच्या वेदनांसाठी मी डॉक्टरांना किती वेळा भेट द्यावी?

जर तुमच्या वेदनांमुळे दररोजचे जीवन अडचणीत येत असेल किंवा वरीलपैकी कोणतेही लक्षणे दिसत असतील, तर लगेच एकदा तरी भेट द्यावी. त्यानंतर, डॉक्टर तुम्हाला पुढील योजना सांगतील.

२. सामान्य वेदनाशामकांवर वेदना बरी न झाल्यास काय करावे?

जर सामान्य वेदनाशामके (जसे की Ibuprofen किंवा Mefenamic Acid) कार्य करीत नसतील, तर डॉक्टरांकडून जास्त शक्तिशाली औषधे किंवा इतर उपचार (जसे की हार्मोनल गोळ्या, IUD) घेणे आवश्यक असू शकते. स्वत:हून डोस वाढवू नका.

३. लैंगिक संबंधांदरम्यान वेदना होणे हे सामान्य आहे का?

नाही. लैंगिक संबंधांदरम्यान सतत वेदना होणे (Dyspareunia) हे सामान्य नाही. हे एंडोमेट्रिओसिस, PID, किंवा इतर समस्यांचे लक्षण असू शकते आणि त्यावर डॉक्टरांशी चर्चा करावी.

४. तरुण वयात असामान्य वेदना होऊ शकतात का?

होय. एंडोमेट्रिओसिससह अनेक स्थिती तरुण वयात सुरू होऊ शकतात. “तू अजून लहान आहेस” असे सांगितले तरीही, जर वेदना तीव्र असतील तर दुसऱ्या डॉक्टरांचा सल्ला घेणे महत्त्वाचे आहे.

५. या सर्व समस्यांसाठी उपचार उपलब्ध आहेत का?

होय. बहुतेक स्थितींवर औषधे, हार्मोन थेरपी, किंवा शस्त्रक्रिया द्वारे यशस्वीरित्या नियंत्रण मिळवता येते. योग्य निदान झाल्यानंतर डॉक्टर तुमच्यासाठी योग्य उपचार योजना तयार करतील.