सुपरमून म्हणजे काय? बीव्हर सुपरमूनचे वैशिष्ट्य आणि महत्व

बीव्हर सुपरमून बद्दल संपूर्ण माहिती. जाणून घ्या सुपरमून म्हणजे काय, बीव्हर मूनचे महत्व, पहाण्याच्या पद्धती आणि खगोलशास्त्रातील महत्व.

बीव्हर सुपरमून: एक खगोलीय आश्चर्य जे तुमचं लक्ष वेधून घेईल

आकाशातील चंद्र नेहमीच मानवाला आकर्षित करत आला आहे. पण काही विशेष रात्री तो अधिक तेजस्वी, अधिक मोठा आणि अधिक सुंदर दिसतो. अशाच एका विशेष खगोलीय घटनेचे नाव आहे ‘बीव्हर सुपरमून’. हा केवळ एक सामान्य पौर्णिमेचा चंद्र नसून एक असे खगोलीय आश्चर्य आहे जे वर्षातून फक्त काही वेळाच घडते.

नासा (NASA) च्या मते, सुपरमून हा तेव्हा घडतो जेव्हा पौर्णिमेचा चंद्र त्याच्या कक्षेत पृथ्वीच्या सर्वात जवळ असतो. या बिंदूला ‘पेरिजी’ (Perigee) म्हणतात. या वेळी चंद्र सामान्य पौर्णिमेपेक्षा सुमारे १४% मोठा आणि ३०% अधिक तेजस्वी दिसतो.

सुपरमून म्हणजे नेमके काय?

सुपरमून ही एक आधुनिक खगोलशास्त्रीय संज्ञा आहे जी ज्योतिषशास्त्रज्ञ रिचर्ड नोल यांनी १९७९ मध्ये मांडली होती. खगोलशास्त्रात याला ‘पेरिजी-सिजिजी मून’ असे म्हणतात.

सुपरमूनचे गणित:

• सरासरी अंतर: पृथ्वीपासून चंद्राचे सरासरी अंतर ३,८४,४०० किलोमीटर
• पेरिजी अंतर: पृथ्वीच्या सर्वात जवळचे अंतर ३,६३,३०० किलोमीटर
• अपोजी अंतर: पृथ्वीपासून सर्वात दूरचे अंतर ४,०५,५०० किलोमीटर

जेव्हा पौर्णिमा पेरिजीच्या ९०% अंतरापर्यंत घडते, तेव्हा त्याला सुपरमून म्हणतात.

बीव्हर मून नाव कशामुळे पडले?

बीव्हर मून हे नाव मूळ American indigenous लोकांकडून आले आहे. नोव्हेंबरमधील पौर्णिमेला ‘बीव्हर मून’ असे म्हणतात कारण:

१. बीव्हर धरण बांधणे: नोव्हेंबर हा बीव्हर (ऊद) सस्तन प्राण्यांच्या धरण बांधण्याचा हंगाम असतो
२. फटक्यांची तयारी: हा वेध लावण्यासाठी फटके बांधण्याचा हंगाम असतो
३. हिवाळ्याची तयारी: प्राणी आणि मानव हिवाळ्यासाठी तयारी सुरू करतात

भारतीय संदर्भात, नोव्हेंबर महिन्यातील पौर्णिमेला ‘कार्तिक पौर्णिमा’ म्हणतात जी हिंदू धर्मात खूप महत्वाची आहे.

बीव्हर सुपरमून २०२३ चे तपशील

२०२३ मधील बीव्हर सुपरमून खालीलप्रमाणे आहे:

• तारीख: २७ नोव्हेंबर २०२३
• चंद्रोदय वेळ: सायंकाळी ५:४५ वाजता (स्थानिक वेळेनुसार बदल)
• सर्वोत्तम पाहण्याची वेळ: संध्याकाळी ६:०० ते ८:०० दरम्यान
• चंद्र पृथ्वीपासून अंतर: ३,६४,००० किलोमीटर (अंदाजे)
• आकार सामान्य चंद्रापेक्षा: १४% मोठा
• तेजस्विता: ३०% अधिक तेजस्वी

सुपरमूनचे प्रकार आणि वैशिष्ट्ये

खालील तक्त्यामध्ये विविध प्रकारच्या सुपरमूनची माहिती दिली आहे:

सुपरमून प्रकार	महिना	वैशिष्ट्य	सांस्कृतिक महत्व
बीव्हर मून	नोव्हेंबर	हिवाळ्याची सुरुवात	American indigenous
स्ट्रॉबेरी मून	जून	स्ट्रॉबेरी काढणी	European farmers
बक मून	ऑक्टोबर	हरणांचा हंगाम	Native American
स्टर्जन मून	ऑगस्ट	मासेमारी हंगाम	Fishing communities
वॉर्म मून	जुलै	उन्हाळ्याची सुरुवात	Various cultures

सुपरमून पाहण्यासाठी सर्वोत्तम पद्धती

बीव्हर सुपरमून चांगल्या प्रकारे पाहण्यासाठी काही सोप्या टिप्स:

१. योग्य वेळ निवडा:
चंद्र क्षितिजाजवळ असताना तो पहा. या वेळी तो अधिक मोठा दिसतो कारण चंद्र भ्रम (Moon Illusion) होतो.

२. योग्य ठिकाण निवडा:

• शहरापासून दूर असलेली ठिकाणे
• कमी प्रकाश प्रदूषण
• मोकळे आकाश
• उंच जागा

३. साधने:

• डोळ्यांनी पाहणे: सर्वोत्तम
• दुर्बिणी: चांगली दृश्यता
• टेलिस्कोप: सविस्तर पाहणे
• कॅमेरा: फोटोग्राफी

४. फोटोग्राफीसाठी टिप्स:

• त्रिपॉड वापरा
• कमी ISO वापरा
• मॅन्युअल फोकस करा
• चंद्राच्या पृष्ठभागाचे तपशील कॅप्चर करा

खगोलशास्त्रीय महत्व

सुपरमून केवळ एक सुंदर दृश्य नसून ते खगोलशास्त्राच्या दृष्टीनेही महत्वाचे आहे:

१. गुरुत्वाकर्षण प्रभाव:
चंद्र जेव्हा पृथ्वीच्या जवळ असतो तेव्हा गुरुत्वाकर्षण प्रभाव अधिक असतो. यामुळे समुद्रातील भरती-ओहोटीचे प्रमाण सामान्यापेक्षा अधिक असते. याला ‘पेरिजी स्प्रिंग टाइड्स’ म्हणतात.

२. चंद्रावरील संशोधन:
सुपरमूनच्या वेळी चंद्र जवळ असल्यामुळे चंद्रावर पाठवलेल्या यानांसाठी हा वेळ अनुकूल असतो.

३. खगोलीय मोजमाप:
चंद्राचे अंतर आणि आकार अचूकपणे मोजण्यासाठी सुपरमून उपयुक्त ठरतो.

भारतीय ज्योतिषशास्त्रातील महत्व

भारतीय ज्योतिषशास्त्रात चंद्राला खूप महत्व आहे. कार्तिक पौर्णिमेला विशेष महत्व आहे:

धार्मिक महत्व:

• भगवान शिव आणि विष्णू यांची उपासना
• गंगा स्नानाचे महत्व
• दान-पुण्याचा शुभ दिवस
• तुलसी विवाह संस्कार

ज्योतिषीय प्रभाव:

• चंद्राचा कर्क राशीत प्रवेश
• मानसिक शांती आणि स्थिरता
• भावनिक संतुलन
• सर्जनशीलतेत वाढ

वैज्ञानिक संशोधन आणि आकडे

NASA च्या Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO) या यानाने केलेल्या संशोधनानुसार:

चंद्राचे तापमान:

• दिवसा: १२७°C
• रात्री: -१७३°C
• सुपरमूनच्या वेळी हे तापमान किंचित बदलू शकते

चंद्राचा आकार:

• विषुववृत्तीय व्यास: ३,४७६ किमी
• ध्रुवीय व्यास: ३,४७२ किमी
• पृष्ठभाग क्षेत्र: ३.८×१०^७ चौरस किमी

सुपरमूनचा इतिहास

सुपरमूनचे निरीक्षण प्राचीन काळापासून केले जाते:

प्राचीन सभ्यता:

• माया संस्कृती: चंद्र कॅलेंडर
• प्राचीन भारत: सिद्धांत शास्त्र
• ग्रीक संस्कृती: खगोलशास्त्र

आधुनिक युग:

• १९७९: सुपरमून संज्ञा प्रथम वापर
• २०१६: अतिसुपरमून (सर्वात जवळचा)
• २०२३: बीव्हर सुपरमून

सामान्य चुकीच्या समजा

लोकांमध्ये सुपरमूनबद्दल अनेक चुकीच्या समजा आहेत:

१. “सुपरमून नैसर्गिक आपत्ती आणतो”
वैज्ञानिकदृष्टया सिद्ध नाही. फक्त भरतीचे प्रमाण वाढते.

२. “सुपरमून रंग बदलतो”
चंद्राचा रंग बदलत नाही, फक्त तेजस्विता आणि आकार वाढतो.

३. “सुपरमून फक्त पौर्णिमेला दिसतो”
सुपरमून केवळ पौर्णिमेला घडतो कारण तेव्हाच चंद्र पूर्ण दिसतो.

४. “सुपरमून दर वर्षी येतो”
सुपरमून दर वर्षी येत नाही. २०२४ मध्ये फक्त २ सुपरमून आहेत.

भविष्यातील सुपरमून

२०२४ मधील सुपरमूनची यादी:

• स्टर्जन सुपरमून: १९ ऑगस्ट २०२४
• हार्वेस्ट सुपरमून: १८ सप्टेंबर २०२४

शैक्षणिक महत्व

सुपरमून हे शिक्षणाचे एक उत्तम साधन आहे:

विद्यार्थ्यांसाठी:

• खगोलशास्त्रात रस निर्माण करणे
• व्यावहारिक निरीक्षण
• वैज्ञानिक पद्धतीचे ज्ञान

शिक्षकांसाठी:

• व्यावहारिक शिक्षण
• विज्ञान प्रसार
• रसिकता वाढवणे

बीव्हर सुपरमून हे एक नैसर्गिक खगोलीय आश्चर्य आहे जे आपल्याला विश्वाच्या विस्ताराबद्दल जाणीव करून देते. हे केवळ एक सुंदर दृश्य नसून विज्ञान, संस्कृती आणि आध्यात्मिकतेचे एक अद्वितीय संगम आहे.

भारतीय परंपरेने नेहमीच निसर्गाशी सुसंगत राहण्यावर भर दिला आहे. चंद्र, सूर्य, तारे यांनी केवळ आकाश सजवलेले नाही तर ते आपल्या जीवनाचा अविभाज्य भाग आहेत. बीव्हर सुपरमून पाहणे हा केवळ एक मनोरंजनाचा कार्यक्रम नसून आपल्या विश्वाशी असलेल्या संबंधाची आठवण करून देणारा एक अनुभव आहे.

तर २७ नोव्हेंबरला संध्याकाळी आकाशाकडे पहा आणि या खगोलीय आश्चर्याचा आनंद घ्या. लक्षात ठेवा, असे खगोलीय कार्यक्रम आपल्याला आपल्या विश्वातील स्थानाबद्दल विचार करण्यास प्रवृत्त करतात आणि आपल्या अस्तित्वाचा अर्थ समजण्यास मदत करतात.

---

FAQs

१. सुपरमून दरवर्षी एकाच वेळी का दिसत नाही?

सुपरमून दरवर्षी एकाच वेळी दिसत नाही कारण चंद्राची कक्षा elliptical (अंडाकृती) आहे आणि ती सतत फिरत असते. चंद्राचे पेरिजी आणि अपोजी बिंदू सतत बदलत असतात, म्हणून सुपरमून वेगवेगळ्या तारखांना दिसतो.

२. सुपरमून मानवी वर्तनावर परिणाम करतो का?

वैज्ञानिकदृष्ट्या सिद्ध नाही. काही लोकांचा असा समज आहे की सुपरमून मानवी वर्तनावर परिणाम करतो, पण याला कोणतेही शास्त्रीय पुरावे नाहीत. ही एक पौराणिक कल्पना आहे.

३. बीव्हर सुपरमून फक्त उत्तर अमेरिकेत दिसतो का?

नाही, बीव्हर सुपरमून जगातील सर्व ठिकाणाहून दिसतो. पण त्याचे नाव उत्तर अमेरिकेतील indigenous लोकांकडून आले आहे. भारतातून हा चंद्र तितकाच सुंदर दिसतो.

४. सुपरमून फोटोग्राफीसाठी कोणता कॅमेरा चांगला?

सुपरमून फोटोग्राफीसाठी DSLR किंवा मिररलेस कॅमेरा चांगला. २००mm पेक्षा जास्त focal length लेन्सची आवश्यकता असते. त्रिपॉड आवश्यक आहे कारण चंद्र फोटोत अस्पष्ट होऊ शकतो.

५. सुपरमून आणि ब्लड मून यात काय फरक आहे?

सुपरमून म्हणजे चंद्र पृथ्वीजवळ असताना पूर्ण दिसणे, तर ब्लड मून म्हणजे चंद्रग्रहणाच्या वेळी चंद्र लाल दिसणे. ही दोन वेगवेगळ्या खगोलीय घटना आहेत ज्या एकाच वेळी घडू शकतात.